Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV

Tích hợp nhưng không “hòa lẫn” 3 chương trình mục tiêu quốc gia

Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, sáng 5/12 Quốc hội thảo luận tại hội trường về chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi đến năm 2035.

Nhiều ý kiến thống nhất cao về sự cần thiết ban hành Chương trình, đồng thời đề nghị rà soát kỹ phạm vi, nội dung, đối tượng thụ hưởng để việc hợp nhất 3 Chương trình mục tiêu quốc gia không chỉ là “phép cộng đơn thuần” mà thực sự giải quyết được những vấn đề lớn, khó, mang tính chiến lược.

Các đại biểu cho rằng, đối với các tỉnh miền núi và vùng đồng bào dân tộc thiểu số, Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn mới có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Đây là nguồn lực mang tính dẫn dắt, giúp đầu tư phát triển hạ tầng thiết yếu, giảm nghèo bền vững, thu hẹp khoảng cách phát triển với các vùng thuận lợi, góp phần bảo đảm quốc phòng, an ninh, ổn định khu vực biên giới.

Tổng Bí thư Tô Lâm, Chủ tịch nước Lương Cường tại phiên họp. Ảnh: quochoi.vn

Việc hợp nhất 3 Chương trình mục tiêu quốc gia hiện hành thành một Chương trình thống nhất được đánh giá là phù hợp với mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, giúp tập trung nguồn lực, khắc phục tình trạng manh mún, phân tán, qua đó thúc đẩy xây dựng nông thôn mới theo hướng hiện đại, thực chất, bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Tuy nhiên, các ý kiến nhấn mạnh nguyên tắc “tích hợp nhưng không hòa lẫn”. Ba chương trình hiện hành có mục tiêu, cơ chế thực hiện và cách tiếp cận khác nhau. Đặc biệt, Chương trình phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi không chỉ nhằm phát triển kinh tế, mà còn xử lý những vấn đề tích tụ qua nhiều thế hệ: điều kiện tự nhiên khắc nghiệt, hạ tầng thiếu và yếu, phương thức sản xuất đặc thù, khoảng cách phát triển lớn, yêu cầu giữ gìn bản sắc văn hóa và bảo đảm an ninh biên giới.

Đây cũng là chương trình tác động trực tiếp đến nhóm yếu thế nhất, sống ở địa bàn khó khăn nhất. Vì vậy, khi thiết kế tích hợp, nhiều đại biểu đề nghị giữ được chiều sâu, tính đặc thù của từng lĩnh vực trong một khung tổng thể thống nhất, thay vì “trộn lẫn” làm mờ trọng tâm.

Trên cơ sở phân tích kết quả giai đoạn 2021 - 2025, các đại biểu đánh giá, ba Chương trình mục tiêu quốc gia đã tạo chuyển biến rõ nét: diện mạo nông thôn đổi thay; hạ tầng, đời sống và dịch vụ thiết yếu được cải thiện; vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi có bước phát triển tích cực, an sinh và an ninh được củng cố. Những kết quả này cho thấy chính sách đã đi đúng hướng, đúng đối tượng.

Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh điều hành phiên họp. Ảnh: quochoi.vn

Tuy vậy, quá trình triển khai bộc lộ nhiều hạn chế kéo dài: văn bản hướng dẫn ban hành chậm, cơ chế phức tạp; cách hiểu và cách thực hiện giữa các địa phương thiếu thống nhất; một số nội dung, đối tượng đầu tư chồng chéo; nguồn lực bị chia nhỏ; tiến độ một số nơi còn chậm dù đã có cơ chế đặc thù.

Từ thực tiễn đó, nhiều ý kiến đồng tình với phương án tích hợp ba Chương trình mục tiêu quốc gia thành một Chương trình duy nhất, nhưng yêu cầu phải làm rõ: đây có phải là “phép cộng cơ học” hay là một Chương trình mới, lớn, tổng thể với mục tiêu khái quát, giải quyết các vấn đề trọng yếu trên phạm vi cả nước.

Nếu chỉ tích hợp bằng “phép cộng”, việc tổ chức thực hiện có nguy cơ tiếp tục vướng vào câu chuyện chồng chéo về đối tượng, địa bàn thụ hưởng và tranh luận “chương trình nào quan trọng hơn, đối tượng nào quan trọng hơn”. Do đó, nhiều ý kiến nhấn mạnh: đã là Chương trình mục tiêu quốc gia thì phải sử dụng đầu tư công để xử lý những vấn đề lớn, khó, mang tính nền tảng, mà nếu không có nguồn lực từ Chương trình thì các địa phương rất khó tự thực hiện.

Một nội dung được đặc biệt quan tâm là việc xác định phạm vi, đối tượng thụ hưởng và tiêu chí phân loại địa bàn. Hiện mới có tiêu chí phân định vùng đồng bào dân tộc thiểu số; tiêu chí nông thôn mới, giảm nghèo đa chiều vẫn đang trong quá trình hoàn thiện. Nếu không sớm ban hành bộ tiêu chí đồng bộ, thống nhất, rất dễ dẫn đến trùng lặp, bỏ sót, thiếu cơ sở pháp lý khi phân bổ vốn và xác định mức hỗ trợ.

Một số ý kiến đề nghị tách rõ nhóm hộ nghèo, cận nghèo với hộ bảo trợ xã hội, bởi đây là nhóm “nghèo vĩnh viễn”, khó có khả năng thoát nghèo theo nghĩa truyền thống, cần chính sách an sinh riêng, không thể tính chung trong mục tiêu giảm tỷ lệ hộ nghèo.

Đại biểu tham gia phiên họp. Ảnh: quochoi.vn

Nhiều đại biểu cũng đề nghị mở rộng đối tượng thụ hưởng là hộ cận nghèo vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi và hộ cận nghèo người Kinh sinh sống tại các thôn, xã đặc biệt khó khăn. Thực tế cho thấy mức sống giữa hộ nghèo và cận nghèo ở khu vực này không chênh lệch nhiều, đều ở địa bàn chiến lược về an ninh quốc gia. Nếu chỉ tập trung vào hộ nghèo mà bỏ qua hộ cận nghèo, nguy cơ tái nghèo, “trượt nghèo” sẽ rất lớn.

Liên quan nội dung đầu tư và các hợp phần chính sách, nhiều ý kiến đề nghị xác định rõ hỗ trợ phát triển sản xuất là yếu tố nền tảng, then chốt, quyết định hiệu quả thực chất và tính bền vững của Chương trình. Nếu chỉ dừng ở hỗ trợ hạ tầng mà chưa tạo được sinh kế bền vững, tạo việc làm, tăng thu nhập thì nguy cơ tái nghèo vẫn rất cao.

Cùng với đó, Chương trình cần tiếp tục ưu tiên đầu tư đồng bộ vào các nội dung thiết yếu có tác động trực tiếp đến đời sống người dân như: hạ tầng dân sinh, chuyển đổi nghề, phát triển chế biến lâm nghiệp bền vững, nước sinh hoạt, đất ở, đất sản xuất cho đồng bào ở vùng biên giới, vùng đặc biệt khó khăn.

Một số ý kiến đề xuất quy định rõ tỷ lệ ưu tiên cho các nội dung giải quyết việc làm, tăng thu nhập; xây dựng cơ chế lựa chọn doanh nghiệp, hợp tác xã làm “hạt nhân” trong chuỗi giá trị; tăng cường chính sách tín dụng ưu đãi thay vì hỗ trợ cho không, qua đó khuyến khích người dân chủ động vươn lên.

Đáng chú ý, nhiều đại biểu nhấn mạnh yêu cầu đẩy mạnh kinh tế số, thương mại số, hạ tầng số ở các địa bàn khó khăn, giúp nông sản, sản phẩm OCOP, sản phẩm đặc trưng của vùng đồng bào dân tộc thiểu số tiếp cận thị trường rộng hơn, góp phần nâng cao thu nhập và tạo động lực phát triển mới…

Lan Anh (tổng hợp)