Bảo tồn, phát huy các giá trị di sản gắn với phát triển du lịch, thu hút đầu tư

Chất vấn Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Trần Hồng Tiến, tại kỳ họp thứ 2, HĐND tỉnh khóa X, đại biểu Tạ Thị Thu Hương (Phó Trưởng Ban Văn hóa - Xã hội, HĐND tỉnh) đặt vấn đề về công tác quản lý, bảo tồn và phát huy di tích lịch sử - di sản văn hóa của tỉnh Đắk Lắk sau hợp nhất, nhất là cơ chế phối hợp cắm mốc, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho di tích và nguồn lực trùng tu. Cùng với đó, các đại biểu tiếp tục tranh luận về bài toán nguồn lực ở cấp xã và yêu cầu nâng chất quản trị dữ liệu di tích.

Tại phiên chất vấn, đại biểu Tạ Thị Thu Hương nêu Đắk Lắk sau hợp nhất là địa phương có không gian văn hóa mở rộng từ miền biển đến đại ngàn Tây Nguyên; hội tụ nhiều dân tộc, tạo nên bức tranh văn hóa đa sắc màu. Đại biểu ghi nhận những chính sách đã được Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh và các sở, ngành triển khai thời gian qua, đồng thời chỉ ra khó khăn phát sinh trong quản lý, bảo tồn và phát huy cả di sản văn hóa vật thể và phi vật thể khi địa bàn mở rộng.

Trên cơ sở đó, đại biểu chất vấn Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch 3 nội dung: Sau hợp nhất tỉnh Đắk Lắk (cũ) và Phú Yên, việc sắp xếp quản lý, bảo tồn di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh và di sản văn hóa được thực hiện như thế nào? Cơ chế phối hợp giữa các sở, ngành và chính quyền địa phương trong cắm mốc giới, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho di tích? Nguồn kinh phí hằng năm cho trùng tu, bảo dưỡng, sửa chữa di tích trên địa bàn?

Trả lời chất vấn, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Trần Hồng Tiến cho biết sau hợp nhất, toàn tỉnh hiện có 176 di tích, trong đó 5 di tích quốc gia đặc biệt, 39 di tích quốc gia và 132 di tích cấp tỉnh. Sở đang phối hợp địa phương, cơ quan liên quan tiếp tục lập hồ sơ khoa học trình cấp có thẩm quyền để công nhận các di tích.

quản lý di tích sau hợp nhất và khi triển khai chính quyền địa phương hai cấp, Giám đốc Sở thừa nhận phát sinh nhiều khó khăn. Trước thời điểm kết thúc hoạt động của cấp huyện, Sở đã tham mưu UBND tỉnh ban hành văn bản hướng dẫn bàn giao quản lý: di tích nằm trên địa bàn xã nào thì bàn giao về xã đó; đồng thời xử lý các trường hợp trước đây do trung tâm văn hóa - truyền thông cấp huyện trực tiếp quản lý.

Sau ngày 1/7/2025, Sở tiếp tục tham mưu UBND tỉnh ban hành Quyết định số 044/2025 về quy chế quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. Theo Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Trần Hồng Tiến, quy chế nêu rõ di tích thuộc cấp nào quản lý, phân giao trách nhiệm cho Sở, cho địa phương và cho một số sở, ngành theo quy định; Sở sẽ ban hành kế hoạch, hướng dẫn để tổ chức triển khai đồng bộ.

Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cũng chỉ ra một vướng mắc thực tế: có di tích “nằm ở xã này nhưng lại do đơn vị trước đây quản lý di tích ở địa phương khác”, nên trong giai đoạn chuyển tiếp còn lúng túng về địa giới hành chính; sau khi có Quyết định 044/2025, việc triển khai sẽ thuận lợi hơn.

Quang cảnh phiên chất vấn.

Về phối hợp cắm mốc và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho di tích, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Trần Hồng Tiến cho biết các cấp, ngành đã quan tâm nhưng còn khó do: khoanh vùng bảo vệ trước đây có nơi diện tích lớn, liên quan nhiều loại đất; công tác đo đạc trước đây chủ yếu thủ công, chưa số hóa, sai số lớn nên phát sinh vướng mắc khi triển khai.

Theo thống kê, hiện có 110 di tích đã được cắm mốc bảo vệ, gồm 27 di tích quốc gia và 83 di tích cấp tỉnh.

Thời gian tới, Sở sẽ phối hợp địa phương và ngành Nông nghiệp và Môi trường rà soát kỹ, căn cứ luật di sản để đề xuất cắm mốc (trong đó có nội dung cắm mốc lại). Tuy nhiên, có trường hợp mốc giới cắm quá rộng gây ảnh hưởng thu hút đầu tư vì khó xác định ranh giới khi xin ý kiến dự án; do đó cần làm rõ để vừa bảo vệ, phát huy di tích, vừa không tạo “điểm nghẽn” cho phát triển.

Về kinh phí, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Trần Hồng Tiến cho biết, trong 5 năm gần đây tổng đầu tư từ ngân sách nhà nước khoảng 250 tỷ đồng cho trùng tu, sửa chữa di tích, tập trung chủ yếu vào các di tích quốc gia đặc biệt và di tích quốc gia để khai thác, phát huy hiệu quả.

Sở kỳ vọng thời gian tới, khi triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa, nguồn lực cho bảo tồn, trùng tu, sửa chữa di tích sẽ được quan tâm, bố trí tốt hơn; qua đó hỗ trợ kết hợp phát triển du lịch và kinh tế địa phương.

Về xã hội hóa, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Trần Hồng Tiến cho rằng “xã hội hóa trùng tu di tích rất khó”; 5 năm qua nguồn xã hội hóa khoảng 3 tỷ đồng, chủ yếu là đóng góp theo hình thức hỗ trợ trực tiếp, phối hợp làm một số hạng mục, hoặc đóng góp gắn với bia tưởng niệm, dòng họ có di tích…

Ngoài di tích, tư lệnh ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch cũng thông tin hiện tỉnh có 2 di sản được công nhận: Không gian văn hóa cồng chiêng và Bài chòi. Với cồng chiêng, HĐND đã ban hành nghị quyết giai đoạn 2021-2025 để bảo tồn, phát huy; với Bài chòi, Sở sẽ tham mưu đề xuất UBND tỉnh, trình HĐND nghiên cứu ban hành nghị quyết bảo tồn, phát huy trong thời gian tới.

Tham gia tranh luận, đại biểu Đặng Thị Hồng Nga (Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND xã Tuy An Đông) đồng tình với tinh thần trả lời nhưng băn khoăn về nguồn lực duy tu, bảo dưỡng khi phân cấp quản lý: theo Quyết định số 44 ngày 18/12/2025 của UBND tỉnh, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch quản lý 5 di tích quốc gia đặc biệt và 7 di tích quốc gia; các di tích còn lại giao về cấp xã quản lý. Đại biểu lo ngại cấp xã khó khăn về nguồn thu, khó bảo đảm duy tu, nhất là với di tích quốc gia; đề nghị làm rõ nguồn lực, giải pháp và lộ trình.

Đại biểu cũng đặt vấn đề tranh thủ Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025-2035, trong đó giai đoạn 2025-2030 có mục tiêu tu bổ, tôn tạo tỷ lệ lớn di tích quốc gia đặc biệt và di tích quốc gia trên phạm vi cả nước; đề nghị ngành làm rõ tỉnh có bao nhiêu di tích có thể đưa vào chương trình từ nguồn lực Trung ương. Đồng thời, đề nghị nêu giải pháp căn cơ để phát triển giá trị di tích danh thắng gắn với văn hóa dân tộc và du lịch tỉnh.

Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Trần Hồng Tiến trả lời chất vấn của đại biểu.

Trả lời nội dung đại biểu Đặng Thị Hồng Nga, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch giải thích việc “khoanh vùng rộng” không phải làm sai, nhưng trước đây thiếu máy móc, công nghệ, nên ranh giới chưa rõ để định vị phần nào bảo vệ, phần nào đầu tư, phần nào kêu gọi. Thời gian tới, Sở sẽ làm rõ hơn, căn cứ Luật Di sản 2024 và quy định vùng 1-2-3 để vừa bảo tồn, vừa kêu gọi, phát huy phục vụ phát triển kinh tế - du lịch, bởi “không có nguồn lực thì rất khó bảo tồn, phát huy”.

Về bia chiến thắng, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho biết: Sở sẽ phối hợp địa phương rà soát, ưu tiên quản lý những bia tiêu biểu, mang tính biểu tượng để phát huy giáo dục truyền thống.

Về nguồn lực khi phân cấp về xã, hiện nay chủ yếu dựa vào ngân sách nhà nước. Khi chương trình mục tiêu quốc gia được giao vốn, Sở sẽ hướng dẫn địa phương lập đề xuất theo thứ tự ưu tiên, tránh dàn trải hoặc đề xuất di tích trùng tu nhưng không phát huy hiệu quả. Đồng thời kỳ vọng lồng ghép nguồn lực chương trình mục tiêu với các chương trình khác và đầu tư công để triển khai theo từng bước.

Ở định hướng dài hạn, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Trần Hồng Tiến nhấn mạnh quan điểm phát triển công nghiệp văn hóa gắn với du lịch, coi du lịch là ngành kinh tế mũi nhọn; đầu tư di tích, danh thắng phải có trọng tâm, trọng điểm, lựa chọn nơi phát huy hiệu quả.

UBND tỉnh đã giao Sở xây dựng đề án rà soát dự án thu hút đầu tư phát triển du lịch, trong đó gắn với rà soát di tích để vừa bảo tồn vừa tạo động lực kinh tế. Sở cũng đề xuất xem xét đưa một số di tích trọng tâm trước đây giao địa phương quản lý về Ban quản lý di tích của Sở để quản lý, đầu tư, phát huy hiệu quả hơn.

Nội dung: Lan Anh – Như Quỳnh
Ảnh: Vạn Tiếp
Đồ họa: Công Định