Chuyện làm báo ở nhà tù Côn Đảo

Trong số hơn 2.000 tư liệu, hiện vật được trưng bày, giới thiệu tại Bảo tàng Côn Đảo, hình ảnh tập san Sinh hoạt và Xây dựng của Trại 6B, Nhà tù Côn Đảo được xuất bản những năm 1972 - 1973 đã khiến không ít người ngạc nhiên, xúc động.

Làm thế nào mà trong chốn “địa ngục trần gian” với muôn vàn thủ đoạn tra tấn, đàn áp dã man, những người tù yêu nước vẫn có thể xuất bản những ấn phẩm báo chí cách mạng với nội dung phong phú, trình bày chỉn chu, sinh động như thế?

Ở tuổi 75, Trung tướng, Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Châu Văn Mẫn (*) vẫn nhớ như in kỷ niệm những ngày tham gia chép báo tại Trại 6B. Ông cho biết, sự ra đời của các tờ nội san gắn liền với vai trò lãnh đạo, chỉ đạo về mọi mặt của Đảng bộ Lưu Chí Hiếu – Đảng bộ cộng sản do chính những người tù cách mạng lập nên tại Trại 6B vào ngày 3/2/1972. Từ 11 đảng viên nòng cốt ban đầu, đến cuối năm 1972, Đảng bộ Lưu Chí Hiếu đã xây dựng 10 chi bộ tại tất cả 10 phòng giam với tổng số 62 đảng viên.

Trung tướng Châu Văn Mẫn tái hiện lại việc chép báo khi bị tù đày tại Trại 6B - Nhà tù Côn Đảo.

Nhờ đoàn kết, tập hợp lực lượng, xây dựng phong trào đấu tranh bài bản, có tổ chức, tù nhân Trại 6B giành được một số quyền tự chủ nhất định, bí mật tổ chức các hoạt động học chính trị, học văn hóa, sinh hoạt văn nghệ… Chi bộ của từng phòng giam cũng đã xây dựng một số tờ nội san, “báo kẹp” tiêu biểu như: Vươn lên, Sinh hoạt, Rèn luyện, Niềm tin, Đoàn kết… Đến giữa năm 1972, theo chỉ đạo của Đảng bộ Lưu Chí Hiếu, số báo đầu tiên của tờ nội san Xây dựng ra đời và duy trì xuất bản định kỳ hằng tháng, có các số đặc biệt nhân ngày 1/5, 19/8, 2/9 và 20/12.

Nội san Xây dựng có các chuyên mục: xã luận, trao đổi ý kiến, đời sống sinh hoạt, khoa học nghệ thuật, thơ ca... Đặc biệt nhất là mục xã luận với các bài viết có lý luận chặt chẽ, khúc chiết, có tầm định hướng cho đảng viên, quần chúng của các cây bút sắc sảo như: Trịnh Văn Lâu, Lê Đình Toán, Nguyễn Tấn Tài… Ngoài ra, Trại 6B cũng có nhiều tù chính trị có xuất thân là sinh viên, trí thức cùng tham gia viết bài nên nội dung của tờ báo rất phong phú, bổ ích, phù hợp với nhiều độ tuổi.

Số đầu tiên, nội san Xây dựng phát hành 1 cuốn với 60 trang, được người tù chuyền tay nhau đọc, đến phòng 10 thì nhàu nát. Từ những số sau, Ban Biên tập cố gắng xuất bản mỗi số 2 cuốn rồi tăng lên đến 6 cuốn. Nội dung, hình thức cũng ngày càng được đầu tư qua các khâu viết bản thảo, vẽ bìa, trình bày maket, vẽ minh họa… Những người có chữ viết đẹp, có năng khiếu vẽ được giao chép nhân bản số báo như: Lê Minh Sang, Châu Văn Mẫn, Hoàng Trọng Tấn, Trần Thanh Lê…

Những trang nội san Xây dựng mà ông Châu Văn Mẫn tham gia chép tay, nhân bản. Ảnh: Bảo tàng Côn Đảo

Ông Châu Văn Mẫn kể, người chép báo được ưu tiên chỗ ngồi kín đáo nhất của phòng giam, dùng tấm bìa carton kê lên đùi thay cho bàn để viết. Trong không khí say sưa, háo hức, ông cứ miệt mài chép báo, chép bản tin đến quên ăn, quên ngủ. Dù đầu ngón tay bị cụt một đốt đau nhức, lõm cả vào vì liên tục tì lên thân bút, ông vẫn liên tục hoàn thành những trang báo với nét chữ in nghiêng đều tăm tắp, rõ ràng, sạch đẹp, nỗ lực đưa tờ báo đến sớm nhất với độc giả.

Ở nơi điều kiện vật chất hầu như bằng không, việc có đủ các nguyên liệu làm báo cũng không hề đơn giản. Giấy viết báo và bút được bí mật cung cấp qua việc móc nối với các nhân viên trật tự đã được cảm hóa, có cảm tình với tù chính trị. Mực thì được người tù mày mò tự chế từ bột thuốc nhuộm quần áo trộn cùng với nước và glycerin. Để có màu trang trí, anh em tù chính trị lấy bột nghệ hoặc thuốc ký ninh làm màu vàng, màu đỏ, nâu từ thuốc povidine, màu xanh dương lấy từ thuốc xanh methylen…

Việc phát hành báo còn ly kỳ hơn. Các phòng thường tranh thủ giờ tắm nắng để bí mật chuyển báo cho nhau. Để tránh địch phát hiện, các tờ nội san sẽ được cuộn chặt vào túi nilon rồi giấu dưới sàn bê tông phòng giam. Đến cuối năm 1974, trong một đợt lục soát, khám xét, địch phát hiện một số tài liệu và nội san Xây dựng. Ngay sau đó, tù nhân Trại 6B bị chuyển sang giam cầm, đày đọa tại các chuồng cọp Mỹ ở Trại 7, việc làm báo vì thế mà gián đoạn.

Hình ảnh nội san Xây dựng được trưng bày tại Bảo tàng Côn Đảo. Ảnh: Báo Bà Rịa - Vũng Tàu

Ông Châu Văn Mẫn nhận định, việc tồn tại những tờ báo cách mạng trong nhà tù đế quốc, tay sai là một trong những minh chứng rõ nét cho ý chí đấu tranh kiên gan, bền bỉ, sáng tạo của những người chiến sĩ cộng sản. Những ấn phẩm báo chí cách mạng ấy đã tiếp thêm sức mạnh tinh thần, thổi bùng khát vọng độc lập, tự do cùng niềm tin vững chắc vào cuộc đấu tranh thống nhất đất nước dưới ngọn cờ lãnh đạo của Đảng.

* Trung tướng, Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Châu Văn Mẫn tham gia cách mạng tại H8 - Đắk Lắk từ năm 1965; ông bị địch bắt và đày ra Nhà tù Côn Đảo năm 1970.

Đinh Nga