Muối i-ốt và những lợi ích đối với sức khỏe

I-ốt là một loại vi chất có trong thực phẩm, cơ thể con người cần có i-ốt để sản xuất hoóc môn tuyến giáp.

Khi thiếu i-ốt, tuyến giáp không thể sản xuất đủ hoóc môn để kiểm soát sự trao đổi chất của cơ thể và thực hiện nhiều chức năng quan trọng khác sẽ gây ra nhiều rối loạn nghiêm trọng ảnh hưởng tới sức khỏe cho mọi lứa tuổi, đặc biệt ở phụ nữ mang thai và trẻ nhỏ.

Trước đây, chúng ta lầm tưởng bệnh bướu cổ do thiếu i-ốt chỉ thường gặp ở các tỉnh miền núi. Tuy nhiên hiện nay, tình trạng thiếu i-ốt xảy ra không kể vùng, miền, thành thị hay nông thôn. Tình trạng không thường xuyên sử dụng muối i-ốt đã và đang diễn ra trở lại khiến cho độ phủ muối i-ốt giảm và nguy cơ thiếu hụt i-ốt quay trở lại, kéo theo bệnh lý tuyến giáp do thiếu i-ốt gia tăng.

Bác sĩ thăm khám tuyến giáp cho bệnh nhân. Ảnh: Đình Thi

Hiện nay, nhiều người dân thường sử dụng các loại gia vị mặn khác không có i-ốt để chế biến thức ăn như: Bột canh, nước mắm, nước tương, hạt nêm… Nhiều gia đình chưa chú trọng việc lựa chọn muối i-ốt mà vẫn sử dụng muối thường cho các bữa ăn hằng ngày.

Như chị N.T.T.H. (ở xã Ea Phê) tái khám sau khi điều trị bướu giáp tại Bệnh viện Đa khoa Buôn Ma Thuột chia sẻ: “Dạo gần đây tôi thấy cổ to ra, cảm giác nghèn nghẹn, tức ở cổ, nhất là khi nuốt; đồng thời thấy đau cơ, mệt mỏi chán ăn trong người và mắc bệnh hay quên. Vào bệnh viện tôi mới biết mình bị bướu giáp đơn thuần và được các bác sĩ điều trị kịp thời. Gia đình tôi không sử dụng muối i-ốt mà sử dụng nước mắm, muối trắng thô để nêm thức ăn”.

I-ốt là một trong những nguyên tố vi lượng quan trọng, rất cần thiết cho sự phát triển của cơ thể. Thiếu hụt i-ốt thời gian ngắn không ảnh hưởng sức khỏe, chỉ khi thiếu hụt i-ốt lâu dài mới gây nên bệnh tật.

Bác sĩ Phạm Thị Kim Quế, Trưởng Khoa Nội (Bệnh viện Đa khoa Buôn Ma Thuột) cho hay, việc cơ thể thiếu hụt i-ốt giai đoạn đầu không có biểu hiện rõ rệt nên nhiều người thường không biết bổ sung i-ốt, đến khi có các biểu hiện thì bệnh đã nặng. Ở trẻ em, thiếu i-ốt nghiêm trọng ở giai đoạn mang thai và những năm đầu đời có thể dẫn đến thiểu năng trí tuệ, đần độn, nói ngọng, câm, điếc và các dị tật bẩm sinh khác. Ở người lớn, thiếu i-ốt sẽ gây bướu cổ, suy giáp, giảm khả năng lao động, ảnh hưởng tâm lý… Ở phụ nữ mang thai, thiếu i-ốt tăng nguy cơ sảy thai, thai chết lưu, sinh non, có thể gây ra các biến cố thai kỳ nghiêm trọng.

Cách bổ sung i-ốt đơn giản nhất là dùng muối i-ốt trong chế biến thức ăn hằng ngày. Hàm lượng i-ốt trong muối chỉ chiếm một phần nhỏ, lại không màu, không mùi, không gây phản ứng hóa học nên có thể dùng muối i-ốt nêm vào các món ăn thay cho muối bình thường. Mỗi ngày chỉ cần dùng khoảng một thìa cà phê muối i-ốt là đảm bảo cung cấp đủ lượng i-ốt cần thiết cho cơ thể. Ngoài ra, cần bổ sung thêm các thực phẩm giàu i-ốt như: các loại hải sản; các loại rau: rau xanh đậm, rau dền, rau đay, mồng tơi; các loại trái cây tươi; thịt và sữa…

Siêu âm phát hiện các bệnh lý liên quan đến tuyến giáp. Ảnh: Đình Thi

Ở Việt Nam, từ năm 2005 nước ta đã thanh toán thành công tình trạng các rối loạn do thiếu i-ốt với tỷ lệ bao phủ muối i-ốt trong dân cư đạt trên 90%. Tuy nhiên, theo kết quả Tổng điều tra dinh dưỡng năm 2019 - 2020 tại Việt Nam, có khoảng 70% hộ gia đình trên cả nước sử dụng muối i-ốt, trong khi để bảo đảm phòng ngừa rối loạn do thiếu i-ốt, tỷ lệ này cần đạt trên 90%. So với mức 92% vào năm 2005, đây là sự sụt giảm đáng báo động. Bác sĩ Nguyễn Lê Kim Huệ, Trưởng khoa Phòng chống bệnh không lây nhiễm (Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh) cho biết, các chương trình quốc gia về phòng chống thiếu i-ốt đã giúp chúng ta đạt được nhiều kết quả quan trọng. Để nâng cao nhận thức của người dân về lợi ích của việc sử dụng muối i-ốt đối với sức khỏe, duy trì bền vững các mục tiêu phòng, chống rối loạn do thiếu i-ốt, hằng năm Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh tăng cường các hoạt động truyền thông phòng chống các rối loạn do thiếu i-ốt và giám sát chất lượng muối i-ốt tại hộ gia đình.

Qua giám sát mẫu muối i-ốt tại 28 xã, phường thuộc 7 trung tâm y tế ở khu vực Tây Đắk Lắk (Đắk Lắk cũ) cho thấy dù tỷ lệ hộ gia đình sử dụng gia vị mặn có i-ốt đạt mức cao 98,6%, song chỉ 38,8% mẫu muối được xét nghiệm đạt tiêu chuẩn phòng bệnh, thấp hơn rất nhiều so với khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO). Các kết quả này cho thấy việc sử dụng muối i-ốt trên địa bàn tỉnh tuy phổ biến nhưng chất lượng chưa đảm bảo, dẫn đến nguy cơ thiếu i-ốt tiềm ẩn trong cộng đồng. Vì vậy, việc tuyên truyền, nhắc nhở và kiểm soát chất lượng muối i-ốt cần được duy trì thường xuyên tại cộng đồng. Nếu người dân chủ quan, không tiếp tục sử dụng muối i-ốt và sử dụng muối không đủ tiêu chuẩn phòng bệnh thì mọi nỗ lực đó có thể bị đảo ngược.

Ngọc Lan - Võ Quỳnh