Nguy cơ nhiễm HIV khi thiếu kiến thức sức khỏe tình dục

Theo báo cáo của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh, tính đến tháng 5/2025 toàn tỉnh có 2.955 người nhiễm HIV, trong đó 1.197 người đã chuyển sang AIDS và 529 trường hợp tử vong. Riêng năm 2024 ghi nhận 101 ca nhiễm HIV mới, 22 ca tử vong do AIDS.

Đáng chú ý, có 74,37% ca nhiễm nằm trong độ tuổi 25 - 49 và nhóm tuổi 15 - 24 chiếm đến 17,35%. Cơ cấu lây nhiễm chuyển dịch mạnh qua đường tình dục không an toàn (chiếm 68,33%), trong đó nhóm MSM (nam quan hệ tình dục đồng giới nam) chiếm 23,7% (24/101 ca) và tiếp tục có xu hướng tăng.

Thanh thiếu niên - nhóm tuổi đang trong giai đoạn phát triển và hình thành nhân cách ngày càng trở thành đối tượng có nguy cơ cao nhiễm HIV? Lý do nằm ở một “khoảng trống” nghiêm trọng: thiếu hụt kiến thức và kỹ năng về sức khỏe tình dục, đặc biệt ở các khu vực miền núi, nơi có đông đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống như Đắk Lắk.

Học sinh Trường THPT Hồng Đức xem tài liệu truyền thông về phòng, chống HIV/AIDS.

Nhiều thanh thiếu niên đến cơ sở y tế xét nghiệm HIV vì lo lắng sau khi quan hệ không an toàn nhưng hầu hết đều chưa từng nghe về PrEP (dự phòng trước phơi nhiễm), PEP (dự phòng sau phơi nhiễm), hay các biện pháp bảo vệ cơ bản. Một số thanh thiếu niên thậm chí không biết HIV có thể lây qua đường tình dục.

Trực tiếp tư vấn và xét nghiệm cho nhiều thanh thiếu niên đến Khoa Phòng, chống HIV/AIDS (Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh), chúng tôi nhận thấy những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến lây nhiễm HIV ở nhóm này do thiếu kỹ năng phòng tránh và tự bảo vệ bản thân, nhiều bạn trẻ bước vào tuổi dậy thì nhưng chưa biết cách sử dụng bao cao su đúng cách, chưa từng nghe đến xét nghiệm sàng lọc, dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP), hay các dịch vụ tư vấn y tế.

Chưa kể tại nhiều buôn làng, nhất là vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa, chủ đề tình dục bị xem là “nhạy cảm”, thậm chí “tiêu cực” khiến các em không biết hỏi ai, phải tự tìm hiểu qua các nguồn không chính thống và dễ tiếp nhận thông tin sai lệch.

Bên cạnh đó, giáo dục giới tính trong trường học dù đã được đề cập song vẫn còn hình thức, nội dung dạy còn chung chung, thiếu kiến thức trực quan; giáo viên chưa được đào tạo tập huấn bài bản, thiếu kỹ năng lắng nghe và phản biện, khiến học sinh ngại chia sẻ và dễ hiểu sai.

Thiết nghĩ, để ngăn chặn nguy cơ lây lan HIV trong thanh thiếu niên, cần một hệ thống giải pháp toàn diện, phù hợp với đặc điểm văn hóa và xã hội tại địa phương. Trước tiên là cần đổi mới, rà soát cập nhật nội dung giảng dạy giáo dục sức khỏe sinh sản - tình dục trong trường học theo hướng thực tế và ứng dụng, đưa vào các chủ đề như: kỹ năng sử dụng bao cao su, hiểu biết về HIV/AIDS và PrEP, PEP, thái độ tôn trọng cơ thể, giới và quyền tự quyết của cá nhân. Đào tạo, tập huấn, đội ngũ giáo viên, cán bộ y tế cơ sở chuyên sâu về giáo dục giới tính và truyền thông thay đổi hành vi nhằm giúp họ trở thành người truyền đạt thông tin đáng tin cậy, thân thiện và cởi mở.

Truyền thông đa dạng, tiếp cận mọi đối tượng, cung cấp tài liệu truyền thông song ngữ (tiếng Kinh và tiếng dân tộc thiểu số) để phù hợp với cộng đồng địa phương; triển khai truyền thông lưu động đến tận các buôn làng thông qua già làng, chức sắc tôn giáo, người có uy tín nhằm giảm kỳ thị, lan tỏa kiến thức và vận động cộng đồng cùng tham gia phòng, chống HIV. Cùng với đó, tổ chức phát miễn phí bao cao su, PrEP, PEP và khuyến khích xét nghiệm HIV định kỳ tại trạm y tế, với cam kết bảo mật và thân thiện.

Tăng cường vai trò thanh niên trong tuyên truyền, xây dựng và phát triển mô hình “cộng tác viên trẻ” - những người đồng trang lứa có thể chia sẻ, tư vấn và hỗ trợ bạn bè, tạo môi trường trao đổi thông tin tích cực, không phán xét. Hỗ trợ điều trị sớm, đầy đủ, bền vững, mở rộng xét nghiệm phát hiện sớm, bảo đảm cung cấp đầy đủ thuốc ARV và theo dõi điều trị thường xuyên, đặc biệt ở nhóm MSM và thanh niên có hành vi nguy cơ cao.

Những “khoảng trống” trong giáo dục giới tính, cộng với hành vi tình dục không an toàn, đang khiến HIV có điều kiện lây lan âm thầm và nguy hiểm trong giới trẻ. Lấp đầy những khoảng trống đó không chỉ là trách nhiệm riêng của ngành y tế, mà cần sự vào cuộc đồng bộ, quyết liệt của toàn bộ hệ thống: giáo dục, y tế, chính quyền và cộng đồng.

Nguyễn Công Thành