Giáo dục - Quốc sách đột phá để phát triển

Sinh thời, “vạn thế sư biểu” Việt Chu Văn An đã nói: “Ta chưa từng nghe nước nào coi nhẹ sự học mà khá lên được”. Câu nói nổi tiếng của ông thể hiện tầm nhìn xa - rộng về vai trò quan trọng của giáo dục đối với sự thịnh vượng của một quốc gia; khẳng định sự học là yếu tố căn bản để phát triển.

Từ câu nói của nhà giáo Chu Văn An, khảo sát và đối chiếu các quốc gia phát triển trên thế giới cho thấy các nước này đều “khá lên được” do không “coi nhẹ sự học”.

Ở châu Âu, nước Đức vào giữa - cuối thế kỷ 19, được xem thời kỳ vàng cho sự phát triển của giáo dục và khoa học - kỹ thuật. Nền giáo dục Đức đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự phát triển, biến hệ thống giáo dục của nước này trở thành một trong những hệ thống tốt nhất thế giới vào thời điểm đó. Việc tập trung vào giáo dục đã nâng cao năng lực con người, tạo ra những bước đột phá trong nghiên cứu khoa học và kỹ thuật, đồng thời hình thành ý thức dân tộc, góp phần vào sự thống nhất nước Đức.

Hay ở châu Á, giữa cuối thế kỷ 19 Nhật Bản là một quốc gia phát triển trung bình nhưng với cải cách Minh Trị duy tân (từ năm 1868) đã đánh dấu bước chuyển quan trọng. Nước Nhật thời Minh Trị duy tân nổi tiếng với những cải cách sâu rộng trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là giáo dục. Các cải cách thời Minh Trị bao gồm xây dựng trường học từ cấp tiểu học đến đại học, chú trọng môn khoa học - kỹ thuật, biên soạn sách giáo khoa thống nhất và cử thanh niên ưu tú ra nước ngoài học tập... Những thay đổi đó trong giáo dục là nền móng vững chắc cho sự phát triển thần kỳ, vượt bậc của Nhật Bản ở thế kỷ 20 và cho đến ngày nay.

Ảnh minh họa: Thanh Hường

Với nền văn hiến nghìn năm cùng truyền thống hiếu học và tôn sư trọng đạo, người Việt - dân tộc Việt luôn coi trọng sự học. Dân gian đã có những câu: “Muốn sang thì bắc cầu kiều/Muốn con hay chữ thì yêu lấy thầy”; “Một chữ cũng thầy, nửa chữ cũng thầy”; “Không thầy đố mày làm nên”… Nhà bác học Lê Quý Đôn đã viết: “Phi trí bất hưng”! Những phát biểu đó dù là của giới bình dân hay của bậc trí giả, suy cho cùng đều đề cao việc học, coi trọng giáo dục.

Phát huy nhân tố con người, đào tạo một lớp người có trí tuệ xây dựng đất nước đã được Đảng, Bác Hồ và Chính phủ quan tâm từ khi nước Việt Nam mới được thành lập. Sau khi Cách mạng Tháng Tám thành công, trong phiên họp đầu tiên của Chính phủ lâm thời vào ngày 3/9/1945, một trong những vấn đề cấp bách được Bác Hồ chỉ ra là phải “diệt giặc dốt”, hệ quả do chính sách "ngu dân" của thực dân Pháp để lại. Người cho rằng: “Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu” - một dân tộc yếu sẽ không thể giữ vững nền độc lập, không thể xây dựng đất nước giàu mạnh và không thể sánh vai với các cường quốc trên thế giới. Cũng với tinh thần ấy, trong “Thư gửi học sinh nhân ngày khai trường đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa” (ngày 15/9/1945), Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết: “Non song Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em”.

Nhất quán quan điểm “phát triển giáo dục là quốc sách hàng đầu”, “đầu tư cho giáo dục là đầu tư phát triển”; trong thời gian qua, lĩnh vực giáo dục và đào tạo đã được Đảng và Nhà nước quan tâm đúng mức và có những chính sách, chủ trương có tính chất đổi mới, tạo tiền đề, tạo thế và lực cho sự phát triển của đất nước.

Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI), về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Và gần đây là Nghị quyết số 71-NQ/TW, ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị (khóa XIII) về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo là những minh chứng sống động cho thấy rằng, trong quá trình phát triển đất nước, Đảng và Nhà nước ta luôn coi giáo dục và đào tạo, cùng với khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu. Nghị quyết số 71-NQ/TW đã xác định quan điểm chỉ đạo của Đảng về giáo dục và đào tạo: “Nhận thức sâu sắc, đầy đủ và thực hiện nhất quán quan điểm giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, quyết định tương lai dân tộc… Đột phá phát triển giáo dục và đào tạo phải bắt đầu từ đổi mới tư duy, nhận thức và thể chế. Tạo đột phá về nguồn lực, động lực và không gian mới cho phát triển giáo dục và đào tạo, nâng cao chất lượng…”.

Giáo dục là quốc sách hàng đầu, đột phá phát triển giáo dục và đào tạo… là để phát triển bền vững đất nước. Quan điểm đó không chỉ là quyết tâm chính trị mà còn là mệnh lệnh hành động vì một Việt Nam giàu mạnh và hùng cường.

Giáo dục từ việc được xác định là “quốc sách” phát triển đến “đột phá” phát triển… đó là một chặng đường biện chứng từ nhận thức đến hành động để đạt được mục tiêu cuối cùng là phát triển bền vững, vì một Việt Nam giàu mạnh, phồn vinh và hạnh phúc. Tương lai ấy, thật tươi sáng và đáng tự hào!

Đinh Lăng