"Kho tàng sống" văn hóa M’nông

Bà con buôn Đung (xã Đắk Phơi) ai cũng biết và kính trọng ông Y Par Đăk Căt bởi ông không chỉ là một già làng, người có uy tín mà còn là “người giữ lửa” văn hóa truyền thống M’nông.

Năm nay dù đã gần 70 tuổi nhưng già Y Par Đăk Căt vẫn hằng ngày miệt mài đan gùi truyền thống. Những thanh tre, sợi mây qua tay ông trở nên mềm mại, nghe lời, biến thành những chiếc gùi bền chắc. Già Y Par chia sẻ: “Mỗi chiếc gùi có một công năng riêng, một câu chuyện riêng. Tùy thuộc vào hình dáng, kích thước của gùi mà mục đích và đối tượng sử dụng cũng khác nhau. Gùi để lấy nước thì đan thưa, gùi đựng thóc thì đan kín, gùi đựng ngô đan dày. Riêng loại gùi nhỏ đựng tư trang hoặc đồ dùng cá nhân thì được đan rất cẩn thận và cầu kỳ với nhiều hoa văn trang trí khéo léo... Ngoài ra, còn có những chiếc gùi cao chân giúp giảm sức nặng vì không phải cúi, khom lưng. Bây giờ tuổi già không còn đủ sức làm nương, làm rẫy nên tôi chỉ quanh quẩn trong nhà để đan gùi thôi”.

Người dân buôn Đung tìm hiểu về nghệ thuật đan gùi truyền thống từ ông Y Par Đăk Căt.

Trong ngôi nhà sàn của vợ chồng ông, lúc nào cũng có sẵn những chiếc gùi với đủ kích cỡ bởi nhiều người đặt đan. Việc duy trì nghề đan lát không chỉ giúp ông có thêm thu nhập mà quan trọng hơn, nó khẳng định sức sống và giá trị kinh tế của văn hóa M’nông trong xã hội mới.

Không chỉ đan gùi, già Y Par Đăk Căt còn là một nghệ nhân đánh chiêng có tiếng, nắm giữ những bài chiêng cổ phức tạp, từ bài chiêng cầu mưa, chiêng mừng lúa mới đến chiêng đưa tiễn người đã khuất... Già Y Par còn dày công lưu giữ được hai bộ chiêng quý qua nhiều thế hệ, gồm một bộ chiêng gõ gùi và một bộ chiêng gõ tay.

Mong mỏi lớp trẻ kế tục, lưu truyền nét văn hóa của cha ông nên già Y Par thường xuyên tham gia các lớp dạy đánh chiêng cho lớp trẻ trong buôn và các vùng lân cận. “Chiêng là tiếng nói của tổ tiên, mất đi tiếng chiêng là mất đi linh hồn người M’nông. Con cháu phải biết đánh, phải yêu tiếng chiêng thì văn hóa mới sống được”, già Y Par tâm sự.

Mỗi lần dạy lớp trẻ đánh chiêng, ông dạy không chỉ kỹ thuật gõ mà còn dạy về ngữ nghĩa, về văn hóa ẩn sâu trong từng nốt đánh. Nhờ có ông, lớp trẻ buôn Đung dần dà yêu mến và trân trọng hơn những giá trị văn hóa truyền đời. Đến nay, buôn Đung đã thành lập được 2 đội chiêng (già và trẻ); số người biết đánh chiêng lên đến khoảng 60 người.

Ông Y Par Đăk Căt (ngoài cùng bên trái) vận động người dân trong buôn sử dụng nguồn nước sạch từ công trình cấp nước tập trung.

Bên cạnh đó, già Y Par còn là một nghệ nhân thổi kèn M'boắt (kèn đinh năm) tài hoa. Tiếng kèn của ông khi trầm bổng kể chuyện tình đôi lứa, khi lại réo rắt của một tâm hồn nghệ sĩ tinh tế và sâu sắc.

Có thể nói, nhờ những người thiết tha với văn hóa truyền thống như già Y Par Đăk Căt, văn hóa M’nông vẫn đang bền bỉ sống, không chỉ trong tâm tưởng hay sách vở mà trong chính nhịp sống hằng ngày của cộng đồng.

Hoàng Hồng