Bệnh nhân HIV với nguy cơ từ lao tiềm ẩn

Bệnh lao là một bệnh nhiễm trùng hay gặp nhất và là nguyên nhân gây tử vong nhiều nhất ở người nhiễm HIV.

Phát hiện sớm bệnh lao trong cộng đồng người nhiễm HIV có vai trò rất quan trọng vì khả năng lây lan đặc biệt cao trong các đối tượng đặc biệt này. Ở những người nhiễm lao, nguy cơ phát triển thành bệnh lao tăng sau khi nhiễm HIV, ngay cả giai đoạn tình trạng miễn dịch còn chưa suy giảm.

Lao tiềm ẩn là tình trạng cơ thể người có đáp ứng miễn dịch với kháng nguyên của vi khuẩn lao, nhưng không có dấu hiệu lâm sàng, cận lâm sàng nào. Người nhiễm lao có vi khuẩn lao tồn tại trong cơ thể nhưng không hoạt động, không sinh trưởng được do sự khống chế của hệ thống miễn dịch. Vi khuẩn lao có thể tái hoạt động sau này khi sức đề kháng của cơ thể suy giảm. Nguy cơ chuyển từ lao tiềm ẩn sang lao hoạt động ở người khỏe mạnh có hệ thống miễn dịch bình thường là khoảng 10% trong suốt cuộc đời.

Bác sĩ khoa Phòng chống HIV/AIDS (Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh) khám cho bệnh nhân đồng nhiễm lao – HIV.

Vi rút HIV tấn công phá hủy tế bào lympho TCD4, dẫn đến cơ thể suy giảm mức chống lại sự phát triển của vi khuẩn lao làm cho bệnh lao tăng tốc phát triển, rút ngắn thời gian chuyển từ lao tiềm ẩn sang bệnh lao. Người nhiễm HIV có nguy cơ bị bệnh lao gấp từ 10 - 30 lần người không nhiễm và từ lao tiềm ẩn chuyển thành bệnh lao là 10% cho 1 năm. Bên cạnh đó, quá trình hủy hoại tế bào tổ chức của bệnh lao giải phóng các chất hóa học trung gian tế bào kích thích HIV nhân lên nhanh hơn làm cho tế bào lympho TCD4 phá hủy nhiều hơn dẫn đến quá trình suy giảm miễn dịch nặng nề hơn.

Theo thống kê của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), lao là một trong số 10 bệnh truyền nhiễm gây tử vong hàng đầu. Trên 80% bệnh nhân mắc bệnh lao là do cơ chế tái hoạt động nội lai, có nghĩa là phát triển từ lao tiềm ẩn có từ trước. Thống kê đến hết tháng 11/2022, Khoa Phòng, chống HIV/AIDS (Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh) hiện đang quản lý điều trị cho 480 bệnh nhân nhiễm HIV.

Việc chẩn đoán lao ở người nhiễm HIV thường khó khăn hơn ở người không nhiễm, dễ bị lẫn lộn với triệu chứng của nhiều loại nhiễm trùng cơ hội khác xảy ra đồng thời với lao. Ở người nhiễm HIV thường gặp nhiều thể bệnh lao ngoài phổi khác như: lao màng não, lao hạch, lao da, lao xương, lao màng tim - màng phổi - màng bụng… ­Việc điều trị lao tiềm ẩn cho người nhiễm HIV góp phần làm giảm số lượng bệnh nhân lao mới trong số những người nhiễm HIV từ 33 - 64%. Tỷ lệ mắc lao mới giảm tới 80 - 95% khi điều trị lao tiềm ẩn kết hợp điều trị thuốc kháng vi rút. Điều trị lao tiềm ẩn sớm góp phần làm giảm tỷ lệ chết trong nhóm người nhiễm HIV tới 37%.

Tuy nhiên, những người nhiễm HIV thường gặp nhiều khó khăn trong tiếp cận chẩn đoán nói chung và chẩn đoán lao nói riêng, do vậy cần tạo điều kiện thuận lợi và rút ngắn thời gian trong quy trình chẩn đoán để tránh tình trạng bỏ sót hoặc chậm trễ chẩn đoán. Điều cơ bản nhất trong điều trị đồng nhiễm lao và HIV/AIDS là tuân thủ tuyệt đối và nghiêm túc theo phác đồ điều trị của bác sĩ. HIV/AIDS và bệnh lao có mối liên quan chặt chẽ với nhau. Muốn thành công trong phòng, chống HIV/AIDS và phòng, chống lao cần thực hiện các hoạt động phối hợp trong chẩn đoán, điều trị và dự phòng để người nhiễm HIV được chẩn đoán và điều trị lao tiềm ẩn sớm. Để dự phòng mắc lao ở người nhiễm HIV, cần điều trị sớm bằng thuốc kháng HIV (ARV) và điều trị dự phòng bằng thuốc Isoniazid (INH) ở người nhiễm HIV lao tiềm ẩn.

Để đạt được mục tiêu không có người tử vong liên quan đến AIDS, việc điều trị bằng thuốc kháng HIV kịp thời và chẩn đoán, điều trị, dự phòng lao ở người nhiễm HIV là hết sức cần thiết. Do vậy, để làm giảm tối đa hậu quả biến chứng của bệnh đến bản thân mình cũng như những người xung quanh, tất cả những người nhiễm HIV không mắc bệnh lao đều phải được điều trị lao tiềm ẩn mà không cần phải xét nghiệm chẩn đoán lao tiềm ẩn. Những người bệnh nhiễm HIV có các triệu chứng nhiễm lao cần được đưa đến cơ sở y tế gần nhất để chẩn đoán, điều trị bằng ARV và INH sớm nhất có thể.

Nguyễn Công Thành