Vết nứt kỳ diệu

Nhiều lúc ngắm nhìn những chồi xanh tinh khôi trên cành lá, những bông hoa vừa đàm tiếu tôi lại nghĩ đến lẽ kỳ diệu của vạn vật, đất trời.

Cái đẹp ấy bắt đầu từ đâu, nếu không có những rạn vỡ như cành cây nứt vỏ để mầm cây trổ nhánh, búp non cựa mình bật dậy lộng lẫy đài hoa. Và tôi thêm một lần chứng ngộ lẽ diệu kỳ ấy khi đứng bên bờ vực sâu hun hút của Grand Canyon, một kỳ quan thiên nhiên thế giới nằm ở bang Arizona của Hoa Kỳ.

1. Trong đời mình, tôi chưa hề nhìn thấy một đáy sâu nào hơn thế. Quê tôi miền trung du, giếng nước sâu hun hút, nhìn chóng mặt nhưng cũng chỉ tầm vài mươi mét. Nếu có gì so sánh với Grand Canyon đối với tôi thì chỉ có dòng sông Nho Quế ở Hà Giang. Bởi tôi đã hơn một lần đến đó, đứng trên con đèo Mã Pí Lèng rợn ngợp, nhìn dưới xa kia thấy dòng sông Nho Quế như sợi chỉ luồn qua các vách đá dựng đứng. Nhưng ngay cả sông Nho Quế cũng không đủ dài và sâu như Grand Canyon.

Từ thành phố cờ bạc Las Vegas nổi tiếng thế giới, gần một buổi chạy ô tô trên các nhánh cao tốc hướng từ bang Nevada đến bang Arizona, băng qua chặng đường dài toàn sa mạc cằn khô đôi chỗ lơ thơ vài lùm cây bụi, chúng tôi mới đến được Grand Canyon. Sững sờ trong giây lát bởi trước mắt tôi là là một vệt thung sâu kéo dài hút cả tầm mắt. Trên bờ dốc của hai bên thành thung lũng là những vệt màu xám, đen, nâu, đỏ… chồng lên nhau như những lớp bánh. Sâu hun hút, sâu đến nỗi những cánh đại bàng chao liệng trong lòng thung lũng cũng chỉ nhìn thấy những dấu chấm nhỏ. Không chỉ mình tôi mà cả ngàn du khách đang đứng ngắm đều toát lên vẻ mặt kinh ngạc và thích thú.

Một góc nhìn Grand Canyon - hẻm núi vĩ đại.

Grand Canyon, tiếng Anh nghĩa là hẻm núi vĩ đại, hẻm núi lớn, hiện nằm ở Vườn Quốc gia Grand Canyon. Đó là vết tích của dòng sông cổ Colorado bào mòn và cắt ngang bề mặt trái đất cách đây hàng triệu năm. Theo khảo sát, đo đạc, Grand Canyon có chiều dài gần 500 km, chiều ngang nơi hẹp nhất khoảng 400 m, nơi rộng nhất là 24km và chiều sâu trung bình là 1,6km!

2. Theo tài liệu ghi chép để lại, người châu Âu đã tìm thấy Grand Canyon sớm nhất, do nhà thám hiểm gốc Tây Ban Nha tên là Gacía López de Cárdenas vào năm 1540, cách đây gần 5 thế kỷ. Mặc dù được phát hiện sớm nhưng điều kiện bấy giờ chưa cho phép các nhà nghiên cứu khám phá hẻm núi này. Hơn 3 thế kỷ sau, vào những năm cuối của thập kỷ 60 thế kỷ 19, các nhà thám hiểm mới đủ phương tiện, thiết bị để xuống tận đáy sâu của hẻm núi. Dẫn đầu đoàn thám hiểm là nhà nghiên cứu địa chất học người Mỹ tên là John Wesley Powell. Từ đó, những phát hiện mới mẻ và kỳ thú được các nhà khoa học ghi nhận và công bố.

Ngay từ khi mới phát hiện, những người thám hiểm và các nhà khoa học đã hết lời ca ngợi Grand Canyon với những thuật ngữ đầy cảm xúc như “Cuốn sách vĩ đại”, “Vết nứt của Trái đất”… Sở dĩ gọi tên như vậy bởi nhờ Grand Canyon mà người ta biết đến cấu tạo của lớp vỏ trái đất cách đây 2 tỷ năm. Chính sự bào mòn của dòng sông Colorado đã bóc tách các lớp địa chất trên bề mặt trái đất, hiển lộ các tầng đất đá với thời gian 2 tỷ năm tuổi. Du khách nhìn gần có thể thấy rõ Grand Canyon từ mặt đất xuống đến đáy thung lũng có tổng cộng 12 tầng đá cổ, chúng chuyển màu từ vàng sang đỏ, nâu nhạt, nâu đậm và nâu đỏ… Theo các nhà khoa học, tầng đá dưới cùng của Grand Canyon có tuổi đời xấp xỉ 1,84 tỷ năm, tầng cao nhất nằm gần mặt đất có tuổi đời khoảng 270 triệu năm. Nếu biết rằng, trái đất của chúng ta có tuổi đởi khoảng 4,5 tỷ thì Grand Canyon ít nhất cũng cho chúng ta biết 2/5 “cuốn sách viết về Trái đất”.

2 triệu năm, tính từ khi khi dòng sông Colorado xuất hiện đến nay đã bào mòn không biết bao nhiêu tỷ tỷ tấn đất đá. Nước, gió và nhiều yếu tố khác của thiên nhiên tác động đã khiến Grand Canyon có hình thù kỳ vĩ. Từ trên cao nhìn xuống thấy địa hình chia cắt, nhiều chỗ có những mỏm đá nhô lên giống các ngôi đền cổ, nhiều chỗ màu đá bắt ánh sáng mặt trời lấp lánh muôn màu như trong một thế giới kỳ ảo, khác thường. Điều đặc biệt nhất là các vân đá rất đều nhau nếu nhìn theo chiều ngang, còn theo chiều dọc thì như tòa lâu đài, mỗi tầng một màu ứng với màu đất đá.

3. Nhờ Grand Canyon, các nhà khoa học khám phá nhiều bí ẩn trong “tiểu sử Trái đất”. Chẳng hạn, vào năm 1869, nhà địa chất học John Wesley Powell khi lần xuống đáy hẻm núi đã phát hiện bên cạnh những tảng đá có tuổi đời từ 1,4 đến 1,8 tỷ năm là những tảng đá có tuổi đời chỉ hơn 500 triệu năm, giữa chúng không hề có các tảng đá có tuổi đời trung gian. Sự vắng mặt của các tảng đá “trung gian” đã để lại câu hỏi lớn xuyên thế kỷ về “khoảng trống” gần 1 tỷ năm trong hồ sơ địa chất của “tiểu sử Trái đất”. Mãi gần đây, một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Geology (Địa chất) cho biết bằng những phương pháp hiện đại, nhóm khoa học gia từ Đại học Colorado (Mỹ) đã tìm ra lời giải. Theo đó, các phần của Grand Canyon trong quá khứ không liền mạch, một phần đã bị dịch chuyển theo những cách khác nhau trong nhiều thiên niên kỷ, dẫn đến một số đá và trầm tích bị cuốn trôi ra đại dương. Và hiện tượng này đã xảy ra bởi hoạt động kiến tạo vô cùng khắc nghiệt khiến một loạt các đứt gãy nhỏ nhưng quan trọng xảy ra. Cũng nhờ đó mà người ta xác định, thời gian “mất tích” này gắn liền với mốc thời gian mà một số bằng chứng khác cho thấy đó là giai đoạn tan vỡ của siêu lục địa Rodinia xảy ra khoảng 633-750 triệu năm trước.

Tôi đã lặng người rất lâu bởi sự choáng ngợp trước Grand Canyon. Trên đường trở lại nơi xuất phát, tôi đã đi dọc con đường mòn men theo hẻm núi. Một bên con đường, bằng những khoảng cách nhất định đều nhau, Vườn Quốc gia đã cho dựng những tảng đá với tuổi đời có từ thời hiện đại đến tới tảng đá cuối cùng xuất hiện tại Grand Canyon có tuổi đời hơn 1,8 tỷ năm. Sờ tay vào mỗi tảng đá, tôi cảm giác như mình đã chạm vào những bí ẩn nằm sâu trong lòng đất, những bí ẩn triệu triệu năm mả nếu không có Grand Canyon thì sẽ còn rất lâu con người mới giải mã được.

Nhiều nhà khoa học đã nói về Grand Canyon, tôi chỉ là người với mớ kiến thức địa chất chắp nhặt, hẳn sẽ không nhận ra tất cả sự kỳ diệu của nó. Nhưng khi tạm biệt Grand Canyon, nơi được xếp vào hàng Đệ nhất Kỳ quan thế giới, tôi đã thực sự lưu giữ mãi ấn tượng về một “vết nứt kỳ diệu” trên vỏ trái đất, một “tàng thư” mà đất trời, thiên nhiên đã ban tặng con người. Grand Canyon đã, đang và sẽ kể lại chúng ta nhiều bí ẩn còn cất giấu, về hành tinh chúng ta đang sống.

Thiên Đan