Từ anh hùng niên thiếu thành nhà giáo đặc biệt

Ông có vóc dáng nhỏ thó, gương mặt bình dị, gần gũi và thân thiện như ngàn vạn gương mặt Việt Nam khác. Nhưng cuộc đời ông và những người như ông thật khác thường.

Thời niên thiếu là anh hùng, rồi trở thành một nhà giáo tận hiến, một tấm gương vượt qua số phận, đẩy lùi nghịch cảnh… Ông chính là Anh hùng Lao động, Nhà giáo Nhân dân Nguyễn Đức Thìn ở phường Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh.

Noi gương Trần Quốc Toản

Hôm ấy, ông hào hứng kể chuyện đời mình, đọc những câu thơ, cuốn sách, cuốn truyện đã từng viết ra để minh họa. Tôi ngồi nghe mê mải như thể gặp một anh hùng bước ra từ chuyện cổ tích. Ông kể: "Tôi tên là Nguyễn Đức Thìn, tôi sinh năm Thìn 1940 nên bố mẹ đặt tên như vậy. Tôi họ Nguyễn nhưng gốc là họ Lý, họ Nguyễn làng này đều thế cả. Cuộc đời tôi, số phận của tôi cũng như rất nhiều người khác là số phận của những con người trong một giai đoạn lịch sử nhiều biến động. Ngay từ lúc còn bé, khi thấy giặc Pháp xâm lược, tôi đã muốn làm một việc gì đánh giặc cứu nước. Và lúc ấy, Đội Thiếu niên du kích Đình Bảng ra đời, tôi được đứng vào hàng ngũ thiếu niên cứu quốc năm 1951 như ao ước”.

Sau khi cậu bé Thìn được kết nạp, đội trưởng Hoàn giao nhiệm vụ luôn: “Công việc của Thìn là hằng ngày theo dõi sự di chuyển của quân giặc, cụ thể là chơi quanh khu đình theo dõi những ô tô của chúng đi về hằng ngày. Có bao nhiêu xe đi, bao nhiêu xe về, trên mỗi xe có bao nhiêu lính? Loại lính gì? Súng ống loại gì? Có vậy thôi. Theo dõi thật kỹ và ghi bằng ký hiệu mật vào một mảnh giấy nhỏ. Sau đó mỗi buổi đánh trâu ra đồng thì đem mảnh giấy đó bỏ vào hòm thư liên lạc bí mật”.

Anh hùng Lao động, Nhà giáo Nhân dân Nguyễn Đức Thìn và nguyên Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết.

Câu bé 11 tuổi đã gia nhập đội ngũ đánh giặc cứu nước với anh em, bạn bè bằng công việc ban đầu như vậy đó, để cùng đồng bào đánh đuổi giặc ngoại xâm, giành lại độc lập, tự do.

Thầy giáo trường làng và sáng kiến tuyệt vời

Rồi ông bước vào nghề gõ đầu trẻ cũng thật là giản dị.

Năm 1958, Nguyễn Đức Thìn học xong cấp 2 lúc vừa 18 tuổi. Sau đó, đi học một khóa sư phạm cấp tốc chỉ có 5 ngày để dạy mẫu giáo và… thành thầy giáo trường làng. Ông Thìn bắt đầu nghề dạy học đơn giản như thế, lòng hân hoan khi mọi người gọi mình là “thầy Thìn”. 

Thấy thầy Thìn sốt sắng với công việc, cán bộ địa phương giao cho làm 4 nhiệm vụ: phụ trách thiếu nhi, tổ trưởng tổ mẫu giáo vỡ lòng, tổ trưởng tổ bình dân học vụ và tổ trưởng tổ văn hóa thông tin xã. Thầy Thìn lại tiếp tục học bổ túc văn hóa cấp 3 rồi lần lượt  dạy cấp 1 và cấp 2 cũng ở quê nhà, đó là những năm đầu thập niên 1960.

Đúng lúc này đã xuất hiện một bước ngoặt lớn trong cuộc đời nhà giáo.

Thầy Thìn suy nghĩ cần phải phát động một phong trào thiết thực để học sinh thi đua, có ý thức trau dồi, phấn đấu, làm cho xã hội tốt đẹp hơn, sống có nhiều ý nghĩa tích cực hơn để mai này thành công dân hữu ích. Vậy là thầy đề xuất phong trào “Nghìn việc tốt”  từ chính ngôi trường của mình. Một không khí thi đua được dấy lên trong học tập, lao động, trong việc quan tâm, giúp đỡ người khác, “thương người như thể thương thân”, học tập truyền thống, lịch sử quê hương đất nước, học từ sách báo, học và làm theo những tấm gương giữa đời thường…

Thật không ngờ từ ngôi trường nhỏ bé, phong trào nhanh chóng lan rộng như một làn gió mới. Chỉ trong khoảng một tháng hầu như cả thế hệ măng non miền Bắc đều đồng tâm hưởng ứng, tạo nên những hiệu ứng cả bề rộng lẫn chiều sâu, được cả xã hội ghi nhận. Sáng kiến này cũng đã được Đảng và Nhà nước đánh giá cao. Tại Hội nghị chính trị đặc biệt của Chính phủ họp tại Hà Nội, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khen ngợi: “Các cháu nhi đồng ta rất ngoan, chăm học, chăm làm, nhiều cháu đã dũng cảm cứu bạn trong cơn nguy hiểm, nhiều cháu thật thà đem trả của rơi, thương yêu, giúp đỡ nhau và thi đua làm nghìn việc tốt…”.

Nỗ lực vượt lên nghịch cảnh

Đang say sưa, miệt mài với sự nghiệp trồng người thì vào năm 1978 thầy Thìn bất ngờ phát hiện mình bị bệnh phong, căn bệnh được coi là một trong tứ chứng nan y một thời.

Lúc ấy, như lời ông nói: “Tưởng như đời mình đã đi vào ngõ cụt”, thầy giáo Thìn giã từ bảng đen, phấn trắng và mái trường thân yêu, gia đình ruột thịt để đi vào điều trị ở trại phong Quỳnh Lập (Quỳnh Lưu, Nghệ An).

Sau “cú sốc” của số phận, nhà giáo Nguyễn Đức Thìn đã quyết tâm đứng dậy bằng tất cả nghị lực của mình. Phải sống và phải luôn là người có ích, đó cũng là tâm nguyện của ông. Và ông đã tự mình tìm ra cánh cửa từ chính nơi được coi là “ngõ cụt” của cuộc đời mình.

Anh hùng Lao động, Nhà giáo Nhân dân Nguyễn Đức Thìn và vợ.

Nhiều bệnh nhân trẻ ở đây đã thành vợ chồng và trại đã có đến 150 đứa trẻ. Chúng sinh ra và lớn lên như cây cỏ, không thể đến trường học hành vì nhiều chướng ngại vật trên đường đời vốn đã gập ghềnh. Một hôm thầy Thìn buột miệng hỏi các cháu thích gì? Một đứa đáp: “Cháu thích học nhưng ở đây không có trường…”.

Thầy Thìn đem chuyện này tâm sự với bác sĩ phụ trách trại rồi ngỏ ý muốn mở lớp dạy học các em, một ý tưởng có thể nói là táo bạo và cũng khá bất ngờ lại được ủng hộ. Vậy là mọi người cùng xắn tay vào việc. Thế rồi không lâu sau một trường học đã thành hình ngay trong trại phong, nơi tưởng chỉ có một màu u ám, tiếng thở dài và những giọt nước mắt.

Ngôi trường đặc biệt ấy lại dạy dỗ cho hàng trăm trẻ em nên người và đáng nói nhất là truyền được niềm tin yêu vào cuộc đời này để vượt qua số phận.

Đến năm 1983, thầy Nguyễn Đức Thìn bình phục, rời khỏi trại phong. Đó cũng là lúc thầy hiệu trưởng Trường Tam Sơn (Bắc Ninh) có công văn đề nghị Ban Giám đốc khu điều trị phong Quỳnh Lập cho thầy Thìn trở lại trường cũ để cùng mọi người tiếp tục chăm sóc “vườn hoa nghìn việc tốt”.

Năm 1984, thầy Thìn về đúng ngôi trường phổ thông cơ sở của làng Đình Bảng. Thầy lại dồn tâm huyết để tìm hiểu lịch sử quê hương. Một sáng kiến nữa lại ra đời khi thầy thành lập Tổ Sử học trẻ Đình Bảng gồm 32 học sinh yêu lịch sử, tập luyện kỹ năng thuyết minh lịch sử. Và thầy Thìn cũng cho ra đời cuốn “Lịch sử xã Đình Bảng”, trở thành Trưởng Ban thông tin di tích Đình Bảng, Đền Đô…

Đồng chí Lê Quang Đạo, Bí thư Trung ương Đảng khi về thăm trường Đình Bảng đã rất vui mừng khi nghe giới thiệu về một địa chỉ trồng người rất đáng tin cậy, đặc biệt là nơi khởi đầu phong trào rộng lớn “Nghìn việc tốt”. Đồng chí đã ghi vào sổ vàng lưu niệm của trường: “Tôi hoan nghênh Trường Trung học cơ sở Đình Bảng đã sáng kiến xây dựng phòng truyền thống “Làm theo lời Bác” nội dung sâu sắc. Các cháu học sinh giới thiệu hấp dẫn, có tình cảm và tri thức, thật là tốt. Chúc nhà trường thực hiện tốt nhiệm vụ giáo dục và giảng dạy, tham gia công tác giáo dục truyền thống, từ niềm tự hào mà có trách nhiệm xây dựng nhà trường giữ vừng và phát huy đơn vị tiên tiến xuất sắc”.

Năm 1985 thầy Nguyễn Đức Thìn vinh dự được Nhà nước phong tặng danh hiệu cao quý “Anh hùng Lao động”; năm 1988 thầy được ngành giáo dục phong tặng danh hiệu cao quý Nhà giáo Nhân dân.

Phạm Xuân Dũng