“Vị đắng” của mật ong (Kỳ cuối)

Kỳ cuối: Nuôi ong như chăm con mọn

Ốm người lo ong bệnh tật

Vòng đời ong thợ chỉ khoảng 27 đến 30 ngày. Mùa cao điểm ngày đi lấy mật, đêm về con ong phải vẫy cánh quạt ù ù suốt đêm để luyện mật. Càng vất vả, vòng đời con ong càng ngắn.

Đến các vùng trồng cao su, ong sẽ khai thác mật từ lá cao su (không phải hoa). Với ong thì phấn là thịt cá, còn mật là cơm. Không có phấn, không có gì ăn thì ong sẽ chết. Người nuôi ong muốn con ong khỏe để đi lấy mật lâu dài và sinh nở phát triển thì phải cho ăn; thức ăn là phấn dự trữ, bột đậu nành xay, trộn với đường hoặc mật ong.

Anh Khoa - con trai ông Toàn chăm sóc ong ở rừng Ea Sô.

Ong cũng có nhiều bệnh như ve, chí. Chúng hút máu làm ong tàn tật, mất cánh, què, cụt. Thời tiết đang nóng chuyển lạnh đột ngột thì ong dễ bị các bệnh viêm phổi, bại liệt, tiêu chảy. Ong bị tiêu chảy thì sẽ để lại những vệt màu vàng vàng, có mùi chua, hôi trên đồ đạc, trên nóc thùng. Ong bị viêm phổi, bại liệt thường có cùng triệu chứng run rẩy, đi không nổi, ra đến cửa tổ là lăn ra chết. Người nuôi ong thường chữa bệnh cho ong bằng kháng sinh. Tuy vậy, trong các sản phẩm mật ong xuất khẩu, các đối tác nước ngoài hiện nay cấm dùng kháng sinh trong quá trình nuôi ong lấy mật. Ong đã dùng thuốc kháng sinh thì kể cả sáp cũng không bán được. Vì vậy, người nuôi ong chỉ còn cách phòng tránh cho ong bị bệnh: mùa lạnh chuyển ong đến nơi khí hậu ấm hơn, nếu không di chuyển thì phải căng bạt, che chắn, dồn đàn cho quân đông đúc, chúng tự ủ ấm nhau; kết hợp cho ăn nhiều chất bổ dưỡng phấn nhiều, bột đậu, các loại vitamin chuyên dùng, giúp ong tăng khả năng đề kháng. Khi thấy hiện tượng ong bị đau bụng, tiêu chảy, chỉ có thể xay gừng, lấy nước trộn mật để ong uống.

Ngoài bệnh tật đe dọa thì ong còn có nhiều kẻ thù khác. Đó là loại chim xanh xuất hiện theo mùa chuyên ăn ong, chúng có thể ăn hết một đàn ong trong vài ngày. Bên cạnh đó, người nuôi còn phải canh chừng lũ ong mặt quỷ, ong vò vẽ đến ăn nhộng, ăn chúa. Chỉ cần một con ong vò vẽ đứng ở cửa tổ ong, nó sẽ cắn đứt đầu bất cứ con ong nào bay ra, hoặc bay vào. Loài bọ cánh cam, kiến gương, sâu, con ủi sáp… cũng là khắc tinh của đàn ong. Loài này ăn nhộng và dũi, ủi tan nát hết cầu mật, cầu phấn và ong non nếu không kịp phát hiện.

Ong chúa.

Song, với người nuôi thì nguy hại hơn cả vẫn là những kẻ trộm mật, trộm ong. Chỉ cần sơ hở là sẽ mất sạch cả thùng, cả trại ong. Các thùng ong bây giờ luôn có xích khóa liên hoàn, tăng cường nhân công để chống trộm.

Chống “bốc bay”

Thời gian trước, có người từ đất nước Hy Lạp tìm đến mời gia đình ông Toàn sang nước họ tham quan và trao đổi kỹ thuật. Mục đích của họ là muốn học hỏi kinh nghiệm chống đàn ong “bốc bay”! Ông Toàn giải thích: “Trong một đàn, thường chỉ có một con chúa. Nhưng bằng cách nào đó dưới sự chỉ đạo của ong chúa, lũ ong thợ sẽ tự tạo mũ chúa, để ong chúa đẻ ấu trùng vào đó. Vài ba con chúa khi đủ lông đủ cánh, tự đẻ quân của mình đến một lúc nào đó chúng tự tách đàn bay ra, tự nhiên hình thành đàn riêng. Những con chúa đó bay đi, kéo theo một lượng lớn ong thợ đi theo. Để tránh thiệt hại, người nuôi phải tìm cách giữ những con chúa ấy lại”.

Bổ sung phấn hoa dự trữ cho ong ăn để tăng sức làm việc.

Tìm hiểu được biết, người nuôi ong ở các nước châu Âu nuôi bằng thùng kế (là thùng có hai thùng chồng lên nhau). Ở Việt Nam, do đặc điểm thường xuyên di chuyển nên nuôi ong bằng thùng đơn, gọn, dễ vận chuyển. Với thùng kế, khi khai thác mật, người nuôi chỉ quay mật tầng trên, không đụng chạm gì thùng dưới, người nuôi ong ít kiểm tra nên hay bị "bốc bay". “Tôi chỉ cho họ thường xuyên kiểm tra, phát hiện sớm để loại trừ mũ chúa, hoặc chủ động tách chúa đó ra thành đàn mới theo sự kiểm soát của mình. Nhiều chúa mới 5 cầu ong đã chia đàn, mình phải loại trừ những giống chúa ấy. Những đàn ong nhà tôi nuôi, nhiều chúa đã rất già nhưng vẫn không xuất hiện tạo chúa mới, đó là do mình tuyển, chọn tạo giống”, ông Toàn kể.

Có hai loại ong chúa tụ đàn và không tụ đàn. Người nuôi sẽ loại bỏ những con giống không tụ đàn, hay tạo mũ chúa bởi nếu để lâu sẽ dẫn đến hiện tượng “bốc bay”. “Đó là những kinh nghiệm mà nông dân nuôi ong châu Âu cũng phải sang để học mình. Mùa mật mà ong cứ bay hết lên cây thì chủ nuôi vỡ nợ”, ông Toàn tếu táo.

Với kinh nghiệm nuôi ong dày dạn, trại nuôi ong của gia đình ông Toàn có thể tự tạo ong chúa để tách và nhân đàn. Khi thùng ong đã đầy, hoặc chuẩn bị chuyển ong đi xa tìm nguồn hoa, nguồn mật, người nuôi sẽ phải tiến hành tạo chúa mới, đàn mới; để khi đưa một lượng lớn ong trưởng thành đi lấy mật ở các tỉnh xa thì ở nhà vẫn có những đàn mới hậu thuẫn. Gia đình ông Toàn tạo được giống chúa tụ đàn, đẻ mạnh, khả năng chống chọi bệnh tật tốt mà vẫn bảo đảm tạo được nhiều phấn, nhiều mật bằng cách cho lô đực tạo mật tốt kết hợp với con chúa lấy phấn và đẻ khỏe.

Trương Nhất Vương