Chủ động vượt "rào cản" EUDR

Việc đáp ứng Quy định chống phá rừng của Liên minh châu Âu - EU (EUDR) được xem là yêu cầu "sống còn" đối với ngành cà phê Đắk Lắk trong niên vụ 2025 - 2026. Thay vì bị động chờ đợi, tỉnh đã vào cuộc quyết liệt, chỉ đạo các ngành chức năng và địa phương tăng tốc minh bạch hóa thông tin, xem đây không chỉ là "rào cản" cần vượt qua mà còn là cơ hội để tái cấu trúc ngành hàng theo hướng bền vững.

Chủ động thích ứng

Niên vụ cà phê mới bắt đầu trong bối cảnh thị trường có nhiều thuận lợi về giá, nhưng cũng đối diện với những yêu cầu ngày càng khắt khe từ các nước nhập khẩu. Lớn nhất trong số đó là EUDR, dự kiến áp dụng trong thời gian tới. Quy định này nghiêm cấm nhập khẩu các mặt hàng, trong đó có cà phê nếu có liên quan đến những vùng đất gây mất rừng hoặc suy thoái rừng sau ngày 31/12/2020. Đây là yêu cầu bắt buộc, tạo áp lực lớn đối với ngành hàng có đến 90% diện tích sản xuất là quy mô nông hộ nhỏ lẻ như ở Đắk Lắk.

Tuy nhiên, với sự chủ động của tỉnh và hành động tiên phong từ doanh nghiệp (DN), hợp tác xã (HTX), ngành cà phê Đắk Lắk đang củng cố vững chắc vị thế "thủ phủ cà phê" trên thị trường quốc tế. Tiêu biểu như Công ty TNHH MTV Xuất nhập khẩu 2/9 (Simexco Daklak), là DN đầu tiên của Việt Nam cũng như của thế giới được Hiệp hội 4C cấp hai Chứng nhận 4C-EUDR, với tổng diện tích 9.437 ha. Kết quả này chứng minh rằng, cà phê Đắk Lắk hoàn toàn có thể đáp ứng những tiêu chuẩn khắt khe nhất khi có sự liên kết chặt chẽ giữa DN và nông dân.

Không chỉ DN lớn, các HTX cũng đang chủ động vào cuộc thực hiện các giải pháp để đáp ứng EUDR. Đơn cử như HTX Nông nghiệp bền vững Cư Suê 2-9 (xã Quảng Phú), dù mới thành lập từ năm 2021 với 169 hộ tham gia (trong đó có 95 hộ là đồng bào dân tộc thiểu số), HTX đã xác định truy xuất nguồn gốc sản phẩm là yêu cầu sống còn trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu.

Phơi cà phê đặc sản tại một doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh.

Ông Đặng Dậu Thanh, Giám đốc HTX Nông nghiệp bền vững Cư Suê 2-9 cho biết, đơn vị có 175 ha, sản lượng trung bình hằng năm khoảng 210 tấn nhân. Với sự hỗ trợ của các đối tác (IDH, JDE Peets, Simexco Daklak) và chính quyền địa phương, HTX đã triển khai khảo sát, thu thập thông tin cho 100% thành viên. Các dữ liệu then chốt như điểm định vị GPS, thông tin vườn trồng, thông tin nông hộ... đều được thu thập đầy đủ, sẵn sàng đáp ứng EUDR.

Theo bà Phan Thị Vân, Giám đốc Chương trình Cà phê IDH Việt Nam cho biết, IDH đang triển khai Chương trình cà phê cảnh quan bền vững tại Đắk Lắk với quy mô 94.432 ha, tập trung vào sản xuất có trách nhiệm, giảm phát thải và đáp ứng các tiêu chuẩn mới của thị trường châu Âu như EUDR hay CSRD (Chỉ thị báo cáo phát triển bền vững của DN).

Đến nay, chương trình đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận: 153.000 nông dân được nâng cao năng lực sản xuất bền vững; 74 mô hình quản lý thảm phủ; 168 cam kết bảo vệ rừng; 1,5 triệu cây cà phê tái canh và 580.000 cây trồng xen được hỗ trợ. Ngoài ra, 18 HTX và 20 đội dịch vụ nông nghiệp đã được thành lập, hàng nghìn mẫu đất và cà phê nhân được phân tích, kiểm soát tồn dư hóa chất.

Với sự tham gia của các DN lớn như Simexco Daklak, Dakman Intimex, Sucden Coffee, Nedspices, Chánh Thu, cùng sự hỗ trợ kỹ thuật từ IDH và JDE Peets, mô hình tiếp cận cảnh quan đang dần được nhân rộng, hướng đến mục tiêu “cà phê xanh - sinh kế xanh” cho người nông dân Đắk Lắk nói riêng và Tây Nguyên nói chung.

Cơ hội tái cấu trúc ngành hàng

Niên vụ cà phê 2025 - 2026 có thể xem là niên vụ của sự chuyển mình. Quy định EUDR tuy là một rào cản, nhưng đang thúc đẩy ngành cà phê Đắk Lắk đi đúng hướng: sản xuất có trách nhiệm, minh bạch về truy xuất nguồn gốc và phát triển bền vững.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Hoàng Trung cho biết, theo danh sách phân loại rủi ro quốc gia được công bố bởi Ủy ban châu Âu - EC, Việt Nam được xếp vào nhóm "rủi ro thấp" (low risk). Tuy nhiên, điều này không thay đổi nghĩa vụ pháp lý đối với các nhà xuất khẩu từ Việt Nam, các DN vẫn phải tuân thủ đầy đủ tất cả các yêu cầu của EUDR. Hiện nay, EC đang xem xét hoãn việc áp dụng EUDR thêm một năm nữa (đến ngày 30/12/2026). Việc kéo dài thêm một năm tạo “khoảng đệm” quan trọng, giúp các DN cà phê Việt Nam có thêm thời gian rà soát chuỗi cung ứng, đầu tư công nghệ truy xuất nguồn gốc và củng cố năng lực tuân thủ EUDR. Để đáp ứng yêu cầu EUDR, với các đối tác trong chuỗi cung ứng, các DN cần bám sát vùng trồng, làm cà phê có chứng nhận bền vững, xây dựng bản đồ số, truy xuất nguồn gốc đến từng nông hộ. Và giải pháp là phải xây dựng được cơ sở dữ liệu vùng trồng gắn với bản đồ rừng. Bộ Nông nghiệp và Môi trường cam kết sẽ sớm xây dựng và ban hành "Tài liệu hướng dẫn tuân thủ Quy định EUDR" cho ngành cà phê để các địa phương, DN và các thành phần tham gia chuỗi xuất khẩu sang thị trường châu Âu thực hiện.

Tại Đắk Lắk - "thủ phủ cà phê" của cả nước, việc thích ứng với EUDR được xác định là nhiệm vụ trọng tâm. Kế hoạch của tỉnh là sẽ triển khai để đáp ứng được khoảng 150.000 ha. Tỉnh sẽ tiếp tục phối hợp Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, cùng với các tổ chức, đặc biệt là IDH và các DN để tiếp tục xây dựng cơ sở dữ liệu liên quan đến quy hoạch lâm nghiệp; tiến hành tuyên truyền, vận động, đồng thời xử lý đối với trường hợp hộ dân xâm lấn rừng để trồng cà phê.

Minh Thuận