Tinh túy mật ong
Nuôi ong lấy mật từ lâu đã là một mô hình phát triển kinh tế phổ biến đối với nhiều hộ nông dân ở Đắk Lắk. Để tạo ra những sản phẩm từ ong, người nuôi ong phải dụng công không ít…
Sữa ong chúa và cách dụ ong nhả sữa
Tận dụng kẽ hở trong quá trình tạo chúa mới của ong thợ, người nuôi đã can thiệp để ong thợ nhả sữa ong chúa phục vụ mục đích của con người.
Bà Trần Thị Phương Hằng, người đã gắn bó hơn 40 năm với nghề nuôi ong tại trại ong Chí Toàn (xã Ea Kao) chia sẻ: “Trong một đàn ong cả chục ngàn con, những người nuôi ong lâu năm nhìn thoáng qua cũng có thể phân biệt đâu là ong chúa, đâu là ong đực và ong thợ. Mỗi đàn ong chỉ có duy nhất một con ong chúa và số ong còn lại đều là con của nó”.
Tất cả ong thợ đều là những con ong cái và khi còn là ấu trùng, chúng đều có cơ hội trở thành ong chúa. Nhưng ong thợ sẽ quyết định con nào mới là con chúa! Dù biết rõ đàn chỉ cần một con chúa, chúng vẫn tạo ra vài mũ chúa và nuôi những ấu trùng ấy hoàn toàn bằng sữa chúa. Những ấu trùng được nuôi bằng sữa chúa sẽ phát triển thành ong chúa, trong khi những ấu trùng khác được nuôi bằng phấn và mật sẽ trở thành ong thợ.
![]() |
Một cầu ong đầy mật chín. |
Nắm bắt được đặc tính của đàn ong thợ khi tạo chúa mới là chúng thường làm nhiều hơn một mũ chúa nên những người nuôi ong sẽ đánh lừa đàn ong bằng cách giấu ong chúa và thay vào đó nhiều mũ chúa nhân tạo để thu hoạch sữa chúa. Trong mỗi thùng ong, người ta sẽ đặt một hoặc hai cầu bằng gỗ trên đó gắn khoảng 200 mũ chúa (mũ chúa được làm bằng nhựa, nhỏ bằng đầu ngón tay út), tùy thuộc vào đàn ong khỏe hay yếu. Người nuôi sẽ di dời ấu trùng ong khoảng 2 ngày tuổi vào các mũ chúa. Ong thợ sẽ nhả sữa nuôi ấu trùng ong này. “Những ấu trùng được ong thợ nuôi bằng sữa sẽ trở thành ong chúa. Những ấu trùng không được nuôi bằng sữa sẽ thành những con ong bình thường. Sau 4 ngày, người nuôi sẽ di dời ấu trùng chúa ra ngoài để tiến hành múc, thu sữa từ những mũ chúa nhỏ bé ấy. Một đàn ong khi đông quân nhất có thể cho người nuôi thu được một lạng sữa ong chúa. Và con ong chúa được nuôi bằng loại sữa kỳ diệu này có thể sống 4 - 7 năm, trong khi vòng đời ong thợ chỉ sống được khoảng 6 tháng”, bà Hằng cho biết. Vì lý do đó mà sữa ong chúa được xem là rất tốt cho sức khỏe: có tác dụng chống lão hóa, kháng viêm, tăng cường sinh lực, bồi bổ sức khỏe cho cả mẹ và bé, làm đẹp da…
Để có thể thu sữa ong chúa chất lượng, ong phải được nuôi ở vùng hoa nguyên liệu để ong lấy phấn và tạo sữa. Nguồn sữa ong chúa tốt nhất thường ở những vùng chuyên trồng chè, trồng cà phê như Đắk Lắk, Bảo Lộc (Lâm Đồng)…
![]() |
Đưa những cầu mật chín vào quay mật. |
Mật ngọt - sản phẩm của ong thợ chăm chỉ
Trừ ong chúa, tất cả ấu trùng ong cái còn lại sẽ phát triển thành ong thợ và tất cả chúng đều bị ức chế, không có khả năng sinh sản.
Ong thợ từ khi sinh ra đã mang trong mình đức tính cần cù, tận tụy và lao động không ngừng nghỉ suốt cả cuộc đời. Mật hoa được ong thợ đưa về tổ dưới dạng nước và được chuyển cho những con ong “ở nhà”. Những con ong nhận mật liên tục nhả ra, hút vào giọt mật hàng trăm lần để các enzyme trong tuyến nước bọt của chúng chuyển hóa mật hoa thiên nhiên thành mật ong, làm giọt mật cô đặc lại trước khi được đưa vào ô mật. Khi mật đã “chín”, đàn ong sẽ bít nắp từng ô mật bằng một lớp sáp trắng. Mật được ong bít nắp bảo quản được gọi là mật chín. Mật này có thể để qua nhiều năm mà vẫn giữ nguyên được hàm lượng dưỡng chất và hương vị tinh túy.
Mật hoa cà phê - đặc sản thiên nhiên quý giá
Mật từ hoa cà phê được con ong tinh luyện là một trong những đặc sản thiên nhiên quý giá của Tây Nguyên.
Nhiều người tiêu dùng thấy giá mật ong hoa cà phê bán trên thị trường chỉ khoảng 200.000 đến hơn 500.000 đồng/lít thì cho rằng mật ong hoa cà phê không chất lượng. Nhiều người chạy theo tâm lý “săn” mật ong rừng với giá cao ngất ngưởng để rồi rơi vào “cái bẫy” mật giả mà không hề hay biết.
Với kinh nghiệm nuôi ong hơn 40 năm, gia đình bà Hằng - chủ trại nuôi ong Chí Toàn luôn giữ nguyên tắc: Cứ để ong quạt sấy cả ngày, cả đêm cho đến khi chúng tự bít nắp các ô mật để dành. Chỉ khi 90% cầu mật được ong bít nắp bằng sáp trắng hoàn toàn, gia đình bà mới cho quay để thu mật chín, độ đặc có khi chỉ 17 - 18 độ. Với mật chín do chính con ong quạt, sấy và kiểm định đóng nắp thì dù có để bao lâu, mật hoa cà phê với hương thơm đặc trưng cũng không thể lẫn đi đâu được. Bà Hằng khẳng định: “Mật hoa cà phê thật sự là loại mật đặc biệt nhất, không nơi nào khác có được. Hoa cà phê rất thơm, mật ong lấy về như được tẩm ướp hương hoa nên thơm cả trại. Mật đặc sánh, có màu vàng hoặc hổ phách rất đẹp và vị chua nhẹ đặc trưng. Muốn có nguồn mật ong cà phê chất lượng cao, người nuôi ong phải tránh xa vùng có nhiều cao su, điều, bơ… bởi cũng là mật do con ong làm ra nhưng mật ong lấy từ những loại cây này loãng, nhanh xuống màu, đen sậm và sau thời gian ngắn sẽ kết tinh đường. Nhiều loại mật từ hoa cỏ, ong lấy đưa về, mật cũng hay sủi bọt, mình cũng phải biết để mà tránh ra”.
![]() |
Sáp ong tinh sạch được gom để xuất khẩu. |
Qua nhiều năm chăm nuôi ong lấy mật từ việc quay tay, bán sỉ, bán lẻ, gia đình bà Hằng còn bán nguyên cả cầu ong mật theo thị hiếu của khách hàng. Đặc biệt, để phục vụ cho các khách VIP, nhà hàng, khách sạn cao cấp sử dụng mật ong trong các tiệc buffet, gia đình đã tạo ra loại mật ong bánh tổ. Đó là những bánh mật chín, chất lượng cao được ong đóng nắp để dành. Mỗi miếng mật bánh tổ nhỏ, gọn, vuông vắn có trọng lượng từ 0,2 - 0,5 lít thường được người nuôi làm vào mùa hoa cà phê chính vụ để có các bánh mật đẹp và mang hương vị đặc trưng của hoa cà phê.
Khách du lịch nước ngoài rất ưa chuộng loại mật ong bánh tổ nhỏ gọn thơm hương hoa cà phê này. Họ thường kẹp ăn với bánh mì, hoặc dùng như món tráng miệng. Điều đặc biệt là họ ăn luôn cả sáp ong bởi sáp ong cũng được chính con ong ăn phấn, hút mật rồi làm ra, nên có đầy đủ các chất dinh dưỡng và khoáng chất như mật ong.
Hơn 40 năm nuôi ong, gia đình bà Hằng hiện có rất nhiều sản phẩm tinh túy từ ong như: mật ong, phấn hoa, sữa ong chúa, sáp ong, keo ong… và một số sản phẩm điều chế từ mật như: viên nén mật ong và nghệ đen, vàng, trắng, nghệ bò cạp… Bà Hằng tâm tư: “Theo nghề nuôi ong thì phải kiên trì và phải có tình yêu với con ong nhỏ bé cả đời tận tụy làm ra những giọt mật dâng đời. Ong vừa là vật nuôi, vừa là người thầy trong cuộc sống, để cả gia đình chúng tôi gắn bó với nghề…”.
Trương Nhất Vương
Ý kiến bạn đọc