Y Krang Tơr - người “thổi hồn” cho nhạc cụ M’nông

Giữa nhịp sống hiện đại hối hả, ở buôn T’lông (xã Đắk Phơi, huyện Lắk) có một người đàn ông hơn 30 năm qua vẫn âm thầm gìn giữ, truyền dạy những nhạc cụ truyền thống của dân tộc M’nông - đó là nghệ nhân Y Krang Tơr.

Y Krang Tơr sinh năm 1972, là con thứ hai trong gia đình có 3 anh em trai. Cha ông vốn là một nghệ nhân tài hoa, giỏi chế tác nhạc cụ, chỉnh chiêng và am tường dân ca M’nông. Nhưng trong 3 người con, chỉ mình Y Krang thừa hưởng trọn vẹn tình yêu mãnh liệt với âm nhạc truyền thống. Ngay từ khi còn là cậu bé, ông đã mê mẩn theo cha vào rừng, lắng nghe tiếng chiêng vang vọng, chăm chú quan sát từng thao tác tỉ mẩn khi cha chế tác sáo, đàn…

Năm 20 tuổi, Y Krang đã tự mình chế tác được những cây sáo, cây đàn đầu tiên. Không dừng lại ở đó, ông miệt mài học hỏi, nghiên cứu và cho ra đời hàng chục loại nhạc cụ như: nung puốt (đing năm), sáo bầu, đàn môi, sáo ống, đàn tre, đàn Tlăk Tlơ… Mỗi loại nhạc cụ là một “tác phẩm” đòi hỏi sự tinh tế trong từng chi tiết, đặc biệt là khâu chỉnh âm, được xem là công đoạn phức tạp và khó nhất.

Nghệ nhân Y Krang Tơr thổi nung puốt do ông tự chế tác.

Chất liệu chính để làm nhạc cụ là từ gỗ, tre, lồ ô, nứa… phải được chọn lựa kỹ càng, đúng tuổi, không sâu, không nứt. Để có được những cây lồ ô, cây nứa đủ tuổi, ông phải đi xa hơn 10 km, băng rừng nửa ngày mới tìm được. Chính vì vậy, mỗi năm, ông chỉ đi lấy nguyên liệu một lần để dành chế tác. Tre, lồ ô, nứa sau khi được mang về phải trải qua quá trình phơi trong bóng mát 7 ngày - ngâm nước 3 ngày - rồi lại đem ra phơi nắng 3 ngày nữa mới đủ “độ chín”. Tuy nhiên, theo ông Y Krang, công đoạn khó nhất chính là chỉnh âm thanh cho từng loại nhạc cụ, phải trải qua nhiều lần thử nghiệm để đạt được âm sắc chuẩn nhất.

Trong số các nhạc cụ truyền thống, nung puốt là loại khó chế tác nhất. Nhạc cụ này cần kết hợp giữa quả bầu khô, nứa, sáp ong và một lưỡi đồng mỏng. Nếu chỉ lệch một milimet trong việc đặt lưỡi đồng hay khoét lỗ bầu, âm thanh phát ra sẽ méo mó, không thể sử dụng. Có khi, ông phải mất cả tuần mới hoàn thiện một chiếc nung puốt đạt chuẩn.

Hay như cây đàn Tlăk Tlơ, nhìn đơn giản nhưng lại đòi hỏi tay nghề cao trong việc chọn loại gỗ phù hợp, xử lý khô, đục lỗ, chỉnh âm. Từng âm thanh phát ra đều phải đạt được độ vang, độ ngân, trầm bổng đặc trưng.

Không chỉ giỏi chế tác, Y Krang còn là một trong số rất ít người ở huyện Lắk có khả năng chỉnh chiêng - một kỹ năng đặc biệt cần cả năng lực cảm âm lẫn kinh nghiệm lâu năm. Nhờ tài nghệ này, ông đã giúp nhiều gia đình M’nông Gar khôi phục lại những bộ chiêng “đúng tông”, phục vụ cho các nghi lễ quan trọng.

Gìn giữ nghề đã khó, truyền dạy lại càng gian nan. Nhiều năm qua, ông Y Krang vẫn đau đáu tìm người kế nghiệp. Đã có những lớp học mở ra trong buôn, có những bạn trẻ đến học, nhưng rồi phần lớn bỏ dở giữa chừng. “Giới trẻ giờ mê nhạc hiện đại, ít ai còn thiết tha với nhạc cụ dân tộc. Ngay cả con cháu trong nhà cũng không muốn học,” ông tâm tư.

Nghệ nhân Y Krang Tơr biểu diễn đàn Tlăk Tlơ trong Ngày hội văn hóa tại địa phương.

Cho nên, cứ mỗi dịp xã, huyện, tỉnh tổ chức lễ hội văn hóa, Y Krang lại tự tay mang nhạc cụ, mang chiêng đến biểu diễn. Trong buôn, ông mở lớp dạy cồng chiêng miễn phí cho thiếu niên, kiên nhẫn chỉ dẫn từng động tác, từng nhịp chiêng sao cho đúng. Với ông, âm thanh đại ngàn không chỉ là giai điệu, mà là linh hồn văn hóa, là cội nguồn của cả một dân tộc.

Hơn 30 năm gắn bó với âm nhạc truyền thống, nghệ nhân Y Krang đã chế tác hơn 100 nhạc cụ các loại. Những “đứa con tinh thần” của ông không chỉ dùng trong nghi lễ, hội diễn mà còn được nhiều người tìm đến đặt mua hoặc mượn về tập luyện. Mỗi nhạc cụ ông chỉ bán với giá từ 100 - 200.000 đồng, số tiền không đáng kể so với công sức bỏ ra. Thậm chí, ông sẵn sàng tặng cho những ai thực sự đam mê, yêu thích nhạc cụ truyền thống.

Ông Hoàng Thanh Bé, Chủ tịch UBND xã Đắk Phơi cho biết, nghệ nhân Y Krang Tơr là một trong 2 người hiếm hoi trên địa bàn xã có khả năng chế tác nhạc cụ dân tộc. Những nỗ lực và cống hiến của ông đã góp phần quan trọng trong việc gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc M’nông tại địa phương.

Lê Thành