Rừng trong lòng phố biển

Đô thị biển có rừng là nét độc đáo của các địa phương ở phía Đông tỉnh. Những khu rừng ấy, ngoài sự ưu ái từ tự nhiên còn là quá trình con người bồi đắp, đầu tư, quy hoạch qua nhiều thế hệ.

Núi Nhạn, núi Chóp Chài thuộc TP. Tuy Hòa cũ (nay là phường Tuy Hòa, phường Bình Kiến) được công nhận là rừng trong phố, là lá phổi xanh của đô thị biển, điểm đến trải nghiệm lý tưởng cho du khách.

Hệ động thực vật phong phú

Núi Nhạn ngày nay ngoài giá trị về kiến trúc, văn hóa còn được biết tới là khu vườn thực vật tự nhiên, là điểm du lịch thu hút du khách trong và ngoài nước. Đây là kết quả của quá trình hơn 30 năm cải tạo, thiết kế, duy trì.

Ông Lê Văn Thứng, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường tỉnh, nguyên Giám đốc Lâm trường Thanh niên xung phong Phú Yên, nhớ lại: “Năm 1995, lâm trường triển khai dự án Vườn thực vật cảnh quan núi Nhạn theo chủ trương phủ xanh đồi núi trọc, bảo vệ rừng và môi trường sinh thái của Hội đồng Bộ trưởng năm 1992. Sau khi khảo sát, chúng tôi thấy đất ở đây nhiều đá, dinh dưỡng thấp, cây bụi mọc dại từ chân núi tới đỉnh núi. Để cải tạo, đội trồng rừng của lâm trường lúc đó đã đào xới các vùng đất trên núi, khoanh đất đá thành bồn cây để giữ đất rồi mới trồng cây, chăm sóc, tưới nước”.

Theo ông Thứng, mục tiêu của đơn vị không chỉ mang màu xanh tới cho ngọn núi này mà muốn biến nơi đây thành không gian cảnh quan cho Tuy Hòa. Vì vậy, thay vì trồng cây thông thường, lâm trường thiết kế thành một vườn bon sai. Các loại cây được lựa chọn trồng trên núi Nhạn gồm cây bản địa mọc ở các vùng núi Phú Yên cũ và các loài cây có giá trị lớn của các vùng đất khác. “Chúng tôi biến nơi đây thành nơi sưu tầm, bảo tồn các loài cây đặc hữu, quý hiếm với những loài thông ở xứ lạnh và cả các loài cây ở phía Bắc, vùng Tây Nguyên. Nhờ vậy, hệ thực vật trên núi Nhạn phong phú nhưng không hỗn tạp mà hài hòa và có tính thẩm mỹ cao”, ông Thứng nói.

Núi Chóp Chài hài hòa với không gian xung quanh, trở thành lá phổi xanh tự nhiên cho phố biển. Ảnh: M. Duyên

Năm 2000, Lâm trường Thanh niên xung phong Phú Yên bàn giao hệ thống cây xanh, vườn thực vật cảnh quan núi Nhạn cho Ban Quản lý rừng phòng hộ ven biển. Năm 2004, UBND TP. Tuy Hòa tiếp nhận và giao Công ty CP Môi trường đô thị Phú Yên chăm sóc, bảo tồn cho tới nay. Theo ông Trần Minh Hoàng, Giám đốc Công ty CP Môi trường đô thị Phú Yên, năm 2003, vườn thực vật núi Nhạn có khoảng 420 loài cây. Hiện nay tăng lên 450 loài với gần 3.600 cây các loại. Thực vật phát triển phong phú nên động vật cũng theo nhau tìm về với khỉ, bướm, sóc nâu và nhiều loại chim…

“Hằng năm đơn vị tiến hành trồng dặm, bổ sung một số cây bị chết, bảo đảm mật độ, duy trì sự phát triển ổn định cho hệ động thực vật trên núi Nhạn. Điều chúng tôi trân quý nhất là các thế hệ trước đã trồng các loại cây gỗ quý tại đây và biến nơi đây thành vườn sưu tầm thực vật; trở thành tài sản vô giá cho các thế hệ mai sau. Chúng tôi vinh dự được nhận nhiệm vụ duy trì sự phát triển ở nơi đây. Vì vậy, ngoài trồng cây tạo cảnh quan dọc theo tuyến đường lên núi, đơn vị còn gắn bảng tên khoa học các loại cây để du khách tham quan hiểu được giá trị thiên nhiên tại núi Nhạn”, ông Hoàng chia sẻ thêm.

Cùng với núi Nhạn, núi Chóp Chài được quy hoạch thành rừng trong phố vào năm 2024. Theo UBND phường Bình Kiến, núi có diện tích khoảng 530 ha. Trên núi có nhiều loài cây quý hiếm như trắc, bằng lăng, thị…; nhiều cây to, cây trên 100 năm tuổi. Hệ động vật trên núi cũng rất phong phú với nhiều cò trắng, dơi, bướm… cư trú, di trú theo mùa. Tại khu vực chùa Khánh Sơn và chùa Hang thỉnh thoảng có những đàn khỉ khá đông. Năm 2023, voọc chà vá chân xám xuất hiện tại chùa Quang Sơn ở khu phố Cẩm Tú. Khu vực chân núi, người dân xây dựng nhà ở với tường rào, giếng nước, lối đi được xếp bằng đá. Đồng thời, quanh núi có nhiều làng nghề như đan đát, trồng hoa, cây cảnh. Nơi đây quy tụ 4 ngôi chùa cổ là Hòa Sơn, Bảo Lâm, Khánh Sơn, Minh Sơn (hay còn gọi là chùa Hang). Tất cả tạo thành không gian xanh ấn tượng ngay trong lòng phố biển.

Đẩy mạnh quy hoạch và khai thác

Rừng trong phố là lá phổi xanh tự nhiên, bảo đảm sự phát triển bền vững của đô thị trong điều kiện biến đổi khí hậu, nên ngay từ năm 2022, UBND TP. Tuy Hòa cũ đã đưa quy hoạch rừng trong phố vào quy hoạch đất địa phương. Trong đó, dành trên 2.333 ha trong tổng số 6.780 ha đất toàn thành phố làm đất rừng đô thị. Theo quy hoạch thiết kế đô thị Tuy Hòa và khu vực phụ cận đến năm 2040 đã được phê duyệt, núi Chóp Chài, núi Nhạn là điểm nhấn tự nhiên được bảo vệ vùng không gian cảnh quan và địa hình, địa mạo đặc trưng của các điểm cao tự nhiên gắn với hình ảnh đô thị. Khu vực núi Chóp Chài được nghiên cứu để hình thành tuyến du lịch trải nghiệm, ngắm cảnh. Tương lai, nơi đây xây dựng, tạo lập không gian đô thị xung quanh núi gắn với hoạt động du lịch văn hóa tín ngưỡng, du lịch sinh thái; phía Bắc núi trở thành công viên thực vật, công viên nông nghiệp...

Tháp Nhạn lung linh về đêm. Ảnh: Dương Thanh Xuân

Theo UBND phường Tuy Hòa, đối với núi Nhạn, để hoàn chỉnh hơn, địa phương đã cải tạo không gian từ chân núi lên tới đỉnh núi, xây dựng thác nước cùng một số hạ tầng xanh phục vụ di chuyển, ngắm cảnh cho người dân và du khách.

Anh Bùi Minh Dương, khách du lịch đến từ TP. Hải Phòng cảm nhận: “Cùng là phố biển nhưng Tuy Hòa vẫn thu hút tôi bởi không gian sống xanh, thân thiện. Đặc biệt là núi Nhạn, từ tháp Nhạn trên cao độc đáo với kiến trúc Chăm Pa cổ kính đến tầng lớp cây xanh đa dạng theo từng bậc thang và cuối cùng là công viên xanh nơi chân núi với những cánh chim bồ câu. Giữa đô thị đông đúc, núi Nhạn tồn tại như một nốt trầm hoài cổ mà không xưa cũ”.

Phát biểu tại Hội nghị Cụm đô thị Nam Trung Bộ năm 2024 tổ chức tại TP. Tuy Hòa (cũ), Tiến sĩ Ngô Trung Hải, Tổng Thư ký Hiệp hội Các đô thị Việt Nam, khẳng định: “Đô thị biển có rừng là nét độc đáo không phải đô thị nào cũng có. Tuy Hòa đưa rừng vào quy hoạch không gian xanh sẽ khai thác hiệu quả tiềm năng phục vụ phát triển theo hướng hiện đại thân thiện với môi trường”.

Bạch Vân