Để chanh dây rộng đường xuất khẩu chính ngạch

Với kim ngạch xuất khẩu tăng trưởng ấn tượng và cánh cửa vào các thị trường khó tính đang dần rộng mở, sản phẩm chanh dây đứng trước cơ hội lớn để trở thành ngành hàng nông sản "tỷ đô". Tuy nhiên, để biến tiềm năng thành hiện thực, đòi hỏi phải có bước chuyển mình mạnh mẽ, bắt đầu từ việc xây dựng một chuỗi giá trị bền vững và khép kín.

Cơ hội lớn nhưng thách thức không nhỏ

Sau 10 năm phát triển, ngành hàng chanh dây Việt Nam đang có những bước tiến vượt bậc. Hiện Việt Nam đang nằm trong Top 10 quốc gia cung ứng chanh dây lớn nhất thế giới. Năm 2024, cả nước có khoảng 10.400 ha chanh dây, cho sản lượng hơn 163.000 tấn; khoảng 80% sản lượng đưa vào chế biến và xuất khẩu, kim ngạch xuất khẩu trên 170 triệu USD. Trong đó, khu vực Tây Nguyên khẳng định vai trò là "thủ phủ" chanh dây khi chiếm đến 86% diện tích và 90% sản lượng. Riêng tỉnh Đắk Lắk hiện có 2.700 ha chanh dây, sản lượng hơn 38.000 tấn, đóng góp quan trọng vào chuỗi giá trị ngành hàng. Lợi thế cạnh tranh của Việt Nam không chỉ đến từ điều kiện tự nhiên phù hợp mà còn ở năng suất vượt trội, nhất là tại các vùng trồng chuyên canh ở Tây Nguyên, con số này có thể lên đến 50 - 60  tấn/ha, cao hơn nhiều so với các nước khác.

Đoàn công tác của Trung tâm Khuyến nông quốc gia tham quan vườn chanh dây giống của Công ty Cổ phần Nafoods Group. Ảnh: M. Thuận

Đặc biệt, những tín hiệu tích cực từ thị trường quốc tế liên tục mở ra cơ hội lớn. Sau khi được xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc (tháng 7/2022) và tiếp đó là thị trường Australia; dự kiến trong năm 2025, quả chanh dây tươi của Việt Nam sẽ hoàn tất các đàm phán để chính thức có mặt tại Hoa Kỳ. Nhu cầu từ các thị trường lớn như châu Âu, Trung Quốc đối với cả sản phẩm tươi và chế biến vẫn rất cao, tạo đà cho chanh dây bứt phá, đồng thời khẳng định vị thế của Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Bên cạnh cơ hội lớn, ngành hàng chanh dây vẫn chưa tháo gỡ được những "nút thắt" gây cản trở sự phát triển bền vững. Đó là tình trạng sản xuất manh mún, nhỏ lẻ; chất lượng đầu vào chưa được kiểm soát chặt chẽ; mối liên kết giữa nông dân - hợp tác xã (HTX) - doanh nghiệp (DN) còn rất lỏng lẻo… Theo đánh giá của Trung tâm Khuyến nông quốc gia, một trong những rào cản lớn nhất là thiếu sự đồng bộ về quy trình sản xuất, dẫn đến chất lượng sản phẩm không đồng đều và gây khó khăn cho việc quản lý, truy xuất nguồn gốc. Cùng với đó là công nghệ bảo quản yếu kém dẫn đến tổn thất lớn, làm giảm giá trị thương phẩm khi xuất khẩu, đặc biệt là với quả tươi…

Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông quốc gia Hoàng Văn Hồng nhận định: "Chanh dây là cây dễ trồng, thời gian thu hoạch ngắn, giúp nông dân nhanh chóng có thu nhập. Tuy nhiên, đó cũng là lý do dẫn đến tình trạng phát triển tự phát, thiếu quy hoạch. Thực trạng này đặt ra thách thức lớn về việc kiểm soát chất lượng và bảo đảm đầu ra ổn định cho sản phẩm”.

Lời giải nào cho bài toán bền vững?

Để tháo gỡ những "nút thắt", việc xây dựng và hoàn thiện chuỗi giá trị một cách đồng bộ được xem là lời giải tất yếu. Điều này đòi hỏi sự vào cuộc và phát huy vai trò của tất cả các bên liên quan. Trong đó, "gốc" của chuỗi giá trị chính là người nông dân và tổ chức sản xuất. Việc thay đổi tư duy từ chạy theo sản lượng sang chú trọng chất lượng, tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn VietGAP, Global GAP là yêu cầu bắt buộc. Trong quá trình này, HTX đóng vai trò là cầu nối then chốt.

Theo Liên minh HTX tỉnh Đắk Lắk, các HTX kiểu mới đang phát huy rất tốt vai trò tập hợp nông dân, hình thành vùng nguyên liệu lớn, áp dụng đồng bộ quy trình kỹ thuật. Điển hình như HTX Nông nghiệp công nghệ cao Xanh Cao Nguyên hiện có 56 ha chanh dây đạt chuẩn Global GAP và đang mở rộng liên kết sản xuất 200 ha. Hiện HTX đã xây dựng 3 mã vùng trồng nội địa và 2 mã vùng trồng quốc tế (Australia, châu Âu); cơ sở đóng gói đủ tiêu chuẩn xuất khẩu thế giới. Đồng thời, HTX đã tổ chức chế biến sâu sản phẩm chanh dây (nước cốt, mứt, bột, rượu, chanh dây sấy, tinh dầu hạt…), giúp nâng cao giá trị sản phẩm. Khi tham gia HTX, nông dân không chỉ được hỗ trợ kỹ thuật, vật tư đầu vào với giá tốt mà còn được bảo đảm đầu ra ổn định thông qua các hợp đồng bao tiêu.

Các đại biểu tìm hiểu về cây giống chanh dây tại Hội thảo Giải pháp phát triển chuỗi liên kết sản xuất, tiêu thụ chanh dây bền vững. Ảnh: T. Xuân

Ông Nguyễn Văn Thái Bình, Giám đốc HTX Nông nghiệp công nghệ cao Xanh Cao Nguyên cho biết, điều quan trọng nhất đối với việc trồng chanh dây là phải xác định được thị trường đầu ra. Với mỗi thị trường trong nước hay xuất khẩu đều có những tiêu chuẩn khác nhau, đòi hỏi người trồng phải có sự đầu tư chi phí, quy trình sản xuất tương ứng. Do vậy, để có được vùng trồng ổn định, bền vững, người trồng chanh dây cần liên kết được với các đơn vị tư vấn để có sự đầu tư, xây dựng quy trình phù hợp, đáp ứng tốt những yêu cầu của thị trường xuất khẩu.

Trong chuỗi giá trị, DN đóng vai trò đầu tàu dẫn dắt, định hướng thị trường và đầu tư công nghệ. Công ty Cổ phần Nafoods Group (Nafoods Group) là một ví dụ điển hình khi xây dựng chuỗi liên kết 28 HTX (hơn 2.000 hộ nông dân), với gần 2.500 ha chanh dây. DN không chỉ cam kết bao tiêu sản phẩm mà còn chủ động cung ứng giống sạch bệnh từ phòng thí nghiệm công nghệ sinh học, chuyển giao quy trình kỹ thuật và ứng dụng công nghệ số để tư vấn, giám sát vùng trồng. Việc đầu tư vào các nhà máy chế biến hiện đại giúp đa dạng hóa sản phẩm, tối đa hóa giá trị và giảm phụ thuộc vào việc xuất khẩu quả tươi.

Theo Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông quốc gia Hoàng Văn Hồng, để phát triển cây chanh dây bền vững thì việc xây dựng và hoàn thiện chuỗi giá trị là con đường tất yếu. Qua đó không chỉ giúp nâng cao thu nhập cho người nông dân mà còn khẳng định vị thế của nông sản Việt trên trường quốc tế.

Minh Thuận - Thanh Xuân