Người giữ hồn văn hóa dân tộc ở Buôn Đôn

Sâu thẳm trong đời sống của người dân ở mỗi nóc nhà tại buôn Đôn, xã Buôn Đôn có một kho tàng văn hóa của các dân tộc: Ê đê, M’nông, Gia rai, Lào…  vẫn âm thầm được bảo tồn, mà người "gác cổng" không ai khác chính là ông Y Dem Byă, dân tộc M'nông - người có uy tín ở buôn Đôn.

Nguy cơ mai một di sản là một trong những thách thức lớn với các buôn làng ở Tây Nguyên. Trong khi đó, người dân buôn Đôn vẫn bền bỉ giữ lại hơn 10 nếp nhà dài truyền thống và bảo tồn những bộ chiêng cổ quý giá. Sự khác biệt ấy có công sức rất lớn của người giữ lửa như ông Y Dem.

Ông Y Dem Byă - người có uy tín ở buôn Đôn - coi cồng chiêng là "báu vật" của dân tộc mình.

Bằng uy tín và sự trân trọng với văn hóa cội nguồn, ông đã kiên trì vận động, cùng với bà con trong buôn làng giữ lại những di sản vô giá: nếp nhà dài, bộ chiêng, ché truyền thống, nghề làm rượu cần, đan gùi…

Trong những năm gần đây, áp lực kinh tế đã khiến nhiều gia đình bán đi những vật phẩm văn hóa lâu đời mang giá trị lịch sử và tâm linh. Cồng chiêng được mua bán như món đồ cổ, gỗ nhà dài bị “xẻ thịt’ để lấy tiền xây nhà mới.

Ông Y Dem Byă (ngồi giữa) trao đổi với người dân trong buôn về bảo tồn văn hóa cồng chiêng.

Đề phòng nguy cơ mai một những di sản văn hóa quý báu của dân tộc, là người có uy tín trong buôn, ông Y Dem đã dùng sự chân thành để động viên, khuyên nhủ bà con. Ông đến từng nhà, ngồi bên bếp lửa, chuyện trò, tâm sự về những mất mát to lớn khi "hồn dân tộc" bị mai một hoặc đem ra mua bán.

Chiếc nồi cái quý báu được người dân buôn Đôn gìn giữ từ thời cha ông.

Những lời nói tận đáy lòng, thấm đẫm tình cảm và sự hiểu biết về luật tục của ông đã chạm đến trái tim dân làng. Buôn Đôn với 184 hộ dân, dân tộc thiếu số chiếm 97% dân số (chủ yếu là M'nông, Ê đê, Lào) hiện là một trong số ít buôn làng còn giữ được số lượng đáng kể những nếp nhà dài truyền thống.

Nghề đan gùi truyền thống của gia đình bà H'La Byă vẫn được duy trì

Bà H'La Byă, dân tộc M’nông, người dân buôn Đôn chia sẻ, chính lời nói của người có uy tín như ông Y Dem càng làm bà quyết tâm chung tay giữ gìn văn hóa dân tộc M’nông của mình. Hiện, nghề đan gùi truyền thống của gia đình bà vẫn được duy trì. Chồng bà vẫn miệt mài làm ra những vật dụng bằng tre, nứa phục vụ sinh hoạt trong gia đình. Không chỉ vậy, ông còn kiên trì truyền nghề lại cho con, cháu.

Bà kể thêm: "Nhiều người bỏ nghề vì làm gùi, đan rổ mất thời gian, thay vào đó, mua các vật dụng nhựa công nghiệp về dùng cho tiện. Nhưng ông Y Dem khích lệ chúng tôi rằng, chiếc gùi là vật phẩm thiêng liêng, giữ nghề này, cũng là giữ lấy cái “hồn” của dân tộc mình. Được sự động viên, chúng tôi càng quyết tâm giữ lấy nghề truyền thống”.

Không khó để bắt gặp những nếp nhà dài truyền thống ở buôn Đôn (xã Buôn Đôn) .

Không chỉ thuyết phục bà con gìn giữ văn hóa truyền thống, chính ông còn là một nghệ nhân, một người đánh chiêng đích thực.

Buôn Đôn vẫn duy trì được đội Chiêng người lớn đánh thuần thục, bài bản, đó là điều hiếm có. Người có uy tín như Y Dem cũng là một thành viên quan trọng trong đội.

Tiếng chiêng của đội không chỉ vang lên trong các dịp lễ hội, sinh hoạt văn hóa ở buôn làng mà còn thường xuyên đi biểu diễn ở nhiều sân khấu lớn trong và ngoài tỉnh. Điều này đã tạo nên niềm tự hào to lớn cho người dân, biến văn hóa thành một giá trị sống, niềm kiêu hãnh đặc sắc, riêng có của dân tộc mình.

"Mỗi lần tiếng chiêng của đội chiêng buôn Đôn vang lên, tôi thấy tự hào và như mình được tiếp thêm sức mạnh” - ông Y Dem chia sẻ.

Tuy nhiên, điều mà ông quan tâm nhất hiện nay là việc truyền dạy cho thế hệ trẻ. Bởi hơn ai hết, ông hiểu rằng, di sản chỉ tồn tại nếu có người tiếp nối, kế thừa.

Ông Y Dem say sưa trao đổi với thế hệ trẻ trong buôn về văn hóa truyền thống của dân tộc M'nông.

Ông cùng những người lớn tuổi trong buôn dành nhiều thời gian để dạy thế hệ trẻ cách đánh chiêng. Không chỉ là truyền dạy kỹ thuật mà ông còn dạy cho các em, các cháu hiểu biết về luật tục, về văn hóa dân tộc, về vai trò quan trọng của sự cố kết cộng đồng.

Nhờ những nỗ lực không mệt mỏi của ông Y Dem và sự đồng lòng của người dân, ở buôn Đôn ngày nay, tiếng chiêng vẫn ngân vang mỗi khi buôn làng có hội, nếp nhà dài vẫn giữ và chiếc gùi vẫn theo chân người lên rẫy. Đây là minh chứng cho một cộng đồng đoàn kết, quyết tâm giữ gìn hồn thiêng của dân tộc một cách trọn vẹn và sống động.

Đỗ Lan