Âm vang cồng chiêng

Đối với đồng bào các dân tộc thiểu số tại Tây Nguyên nói chung, Đắk Lắk nói riêng, cồng chiêng không đơn thuần là một nhạc cụ.

Đây là cầu nối tâm linh giữa con người với các vị thần, là tiếng nói của đất trời, là linh hồn của cộng đồng. Qua bao đời nay, âm thanh ấy vẫn sống động, vang vọng như một dòng suối chảy mãi không ngừng.

Trong các nghi lễ, lễ hội, cồng chiêng đóng vai trò trung tâm, là "sợi dây" gắn kết mọi người với nhau. Tiếng cồng chiêng vang lên, trong ngày hội vui chơi hay lễ cúng lúa mới, lễ mừng nhà rông, đến những nghi thức tang ma, đều mang ý nghĩa thiêng liêng, trang trọng. 

Để có được những thanh âm vang vọng đó, những nghệ nhân, người đánh chiêng phải học hỏi, rèn luyện và trao truyền qua nhiều thế hệ. Họ không chỉ học cách gõ, mà còn học cách cảm nhận, để mỗi tiếng cồng chiêng vang lên đều chứa đựng cảm xúc và câu chuyện.

Đội chiêng trẻ phường Tân An biểu diễn cồng chiêng tại chương trình Chợ phiên Buôn Ma Thuột.

Không chỉ vang lên trong các lễ hội lớn, tiếng cồng chiêng còn là một phần không thể thiếu, ngân vang mỗi ngày trong đời sống sinh hoạt, trong các sự kiện và là hơi thở của buôn làng. Mỗi tiếng chiêng đánh lên là một lời cầu nguyện, một lời tự sự, một khúc ca kể về huyền thoại, về cuộc sống lao động, về tình yêu đôi lứa. Đó là sự kết hợp tinh tế giữa âm nhạc, vũ điệu và các nghi lễ, tạo nên một bản hòa ca đầy màu sắc và cảm xúc.

Ở các buôn làng, việc truyền dạy cồng chiêng diễn ra rất tự nhiên. Người già truyền cho người trẻ, cha truyền cho con, anh truyền cho em. Tiếng cồng chiêng không chỉ là di sản văn hóa mà còn là cầu nối giữa các thế hệ, là cách để những giá trị truyền thống được gìn giữ và lan tỏa.

Ông Y Nênh Mlô, một nghệ nhân cồng chiêng đã truyền dạy cách đánh chiêng cho lớp trẻ ở buôn Alia, phường Buôn Hồ chia sẻ: "Tiếng cồng chiêng đã gắn bó với tôi từ khi còn là một đứa trẻ. Cha tôi, ông tôi đã dạy tôi cách đánh, cách cảm nhận từng nốt. Đây không chỉ là âm nhạc, mà còn là linh hồn của buôn làng, là truyền thống của cha ông để lại. Bao năm qua, tôi lại tiếp tục trao truyền cho những thế hệ trẻ trong buôn để tiếng cồng chiêng của đồng bào Êđê không chỉ là một âm thanh vang vọng trong quá khứ, mà sẽ còn sống mãi với thời gian, tiếp tục kể những câu chuyện về một nền văn hóa giàu bản sắc và đầy sức sống”.

Đội chiêng buôn Tring (phường Buôn Hồ) thực hiện nghi lễ đánh chiêng trong Lễ cúng bến nước của buôn.

Trong bối cảnh hội nhập và phát triển, văn hóa cồng chiêng đang đứng trước nhiều thách thức. Lối sống hiện đại, sự mai một của các lễ hội truyền thống, và sự thiếu hụt những người trẻ tâm huyết là những vấn đề nan giải. Tuy nhiên, hiện vẫn có rất nhiều nỗ lực đáng trân trọng. Các lễ hội cồng chiêng cấp quốc gia và địa phương được tổ chức thường xuyên, các lớp học truyền dạy cồng chiêng được mở ra tại nhiều buôn làng, đã và đang nhen nhóm lại tình yêu với di sản văn hóa.

Nhiều trường học cũng đã đưa cồng chiêng vào chương trình ngoại khóa. Các lớp học cồng chiêng dành cho con em đồng bào dân tộc thiểu số được mở ra đều đặn. Các nghệ nhân lớn tuổi, bằng tất cả tình yêu và tâm huyết, đã truyền dạy cho thế hệ trẻ những bí quyết để tiếng cồng chiêng mãi vang vọng.

Các nghệ nhân và dàn chiêng chuẩn bị thực hiện nghi thức mở màn trong chương trình Ngày hội Đại đoàn kết toàn dân phường Buôn Hồ.

Sinh ra và lớn lên tại mảnh đất buôn Kmrơng Prong A (phường Tân An), từ nhỏ anh Y Bây Kbuôr đã có niềm đam mê với các loại nhạc cụ dân tộc, nhất là thanh trầm bổng của cồng chiêng. Từ năm lên 10 tuổi, Y Bây đã bắt đầu học theo những nghệ nhân trong buôn diễn tấu rồi tự gõ tay lên sàn nhà. Sau đó, anh được tham gia các lớp bồi dưỡng kỹ năng truyền dạy đánh chiêng và dần trở thành nghệ nhân truyền dạy chiêng cho thanh thiếu niên. Dưới sự dìu dắt của anh, ngày càng nhiều em trong và ngoài buôn Kmrơng Prong A đánh chiêng thuần thục và tự tin trình diễn những kỹ thuật khó. Hơn thế nữa, anh đã kết nối được nhiều đoàn khách du lịch đến địa phương để trải nghiệm văn hóa của cộng đồng dân tộc Êđê, đến việc đưa đội chiêng trẻ đi biểu diễn ở các sự kiện, lễ hội trên nhiều tỉnh thành trong nước. “Với tôi, cồng chiêng không chỉ là văn hóa, mà còn là niềm tự hào", anh Y Bây bộc bạch.

Ngày nay, tiếng cồng chiêng không chỉ giới hạn trong các buôn làng mà đã vượt ra khỏi biên giới, trở thành một phần của văn hóa Việt Nam được giới thiệu rộng rãi với bạn bè quốc tế. Tuy nhiên, dù ở bất cứ đâu, tiếng cồng chiêng vẫn mang trong mình hơi thở của núi rừng, của những con người Tây Nguyên chân chất, mộc mạc.

Thúy Hồng