Nỗi niềm cổ tự

Chùa Vặt Hồng (còn được gọi là chùa Chiền Viện), tọa lạc tại phường Mộc Châu (tỉnh Sơn La) là một ngôi cổ tự có niên đại từ thế kỷ 13 - 14, đã được xếp hạng di tích cấp tỉnh.

Sự tàn phá của thời gian và những biến động lịch sử khiến ngôi cổ tự nay chỉ lại phế tích đá ong. Khát vọng khôi phục di sản văn hóa tâm linh này đang trở thành tiếng lòng tha thiết của đồng bào nơi đây.

Chùa Vặt Hồng từng sở hữu số lượng lớn tượng Phật, gồm: 1 pho tượng Đại Phật (Ông Tự), 8 pho tượng vừa và khoảng 50 pho tượng nhỏ, được đúc từ các chất liệu quý như đồng đen, thiếc, ngà voi, phản ánh sự giàu có về vật chất và tinh thần của cộng đồng người Thái vùng Tây Bắc thời bấy giờ. Tên gọi Bản Vặt (Bản Chùa) cũ mà nay là tổ dân phố Vặt (phường Mộc Châu) xuất phát từ chính tên ngôi chùa Vặt Hồng, trong đó "Vặt" (Wat) theo tiếng Thái/Lào có nghĩa là chùa. Những chứng tích như bia đá song ngữ và tiếng kinh Pāli trên bệ thờ hé lộ một dòng chảy Phật giáo Nam tông của người Thái.

Tấm bia đá song ngữ khắc bằng chữ Thái cổ (ghi lại dòng chảy văn hóa khu vực) và chữ Hán Nôm (khẳng định vị thế triều đình) ghi lại chi tiết về lần phục dựng quan trọng của chùa vào năm 1908 - 1909 (thời vua Duy Tân), với sự bảo trợ của các hào trưởng các mường Thái vùng Tây Bắc và quan lại địa phương. Điều này cho thấy vai trò của chùa không chỉ giới hạn trong cộng đồng Thái mà còn được triều đình và các dân tộc lân cận tôn trọng. Đáng chú ý hơn, chùa Vặt Hồng từng là trung tâm sinh hoạt cộng đồng và văn hóa tinh thần, là nơi tổ chức các lễ hội truyền thống quan trọng trong quá khứ như lễ hội “Chách Vặt Chách Và” và lễ tắm tượng, cầu mưa gắn liền với đời sống tâm linh, nông nghiệp và tín ngưỡng của người dân bản Vặt.

Những tượng Phật của chùa Vặt Hồng còn sót lại.

Tuy nhiên, những biến động lịch sử đã khiến tăng đoàn tan rã và kho tàng quý giá của chùa bị thất lạc. Ký ức về sự mất mát còn đầy ám ảnh: Nhiều người dân địa phương truyền miệng những câu chuyện về những kẻ tham lam đã từng lợi dụng lúc loạn lạc để ăn cắp tượng Phật và nhiều báu vật khác như xá lợi, ngọc minh châu... Hiện tại, chỉ còn một phần tượng đang được lưu giữ và bảo quản tại Bảo tàng tỉnh Sơn La, số còn lại đã bị thất lạc.

Nhưng sự tôn kính của người dân đối với chùa Vặt Hồng vẫn còn nguyên vẹn. Vào ngày rằm và mùng một âm lịch hằng tháng, người Thái địa phương vẫn đến chùa (nay chỉ còn là phế tích) thắp hương, cầu nguyện cho cuộc sống thanh bình và ước mong ngôi chùa được phục dựng.

Nỗi niềm ấy được thể hiện rõ nét qua sự day dứt của thầy giáo Lò Văn Thắng (63 tuổi), một người con bản Vặt. Thầy chia sẻ: "Chính những ngôi chùa tráng lệ của dân tộc Phu Thay (dân tộc Thái) ở nước bạn (Thái Lan, Lào) đã giúp tôi hình dung ra hình ảnh chùa Vặt Hồng trong những câu chuyện kể của cha tôi. Tôi ước ao chùa Vặt Hồng được phục dựng để dòng chảy văn hóa của cha ông được tiếp nối và kế thừa một cách trọn vẹn".

Tượng Đại Phật (Ông Tự) của chùa Vặt Hồng.

Khi những người bạn Thái Lan của chúng tôi đến thăm phế tích chùa và bày tỏ lòng tôn kính bằng cách thắp hương, tụng kinh bằng tiếng Pāli (ngôn ngữ kinh điển của Phật giáo Nam tông), cụ bà Sa Thị Lan - một người dân bản Vặt - đã vô cùng xúc động. Cụ khẳng định: "Tôi nhận ra những lời kinh ấy! Lúc còn nhỏ, tôi đã từng nghe những người già trong bản đọc y như vậy, âm điệu và ngôn ngữ vẫn còn in sâu trong ký ức!".

Nếu Phật giáo Nam tông đã trở thành di sản văn hóa truyền thống của đồng bào Khmer ở Nam Bộ thì những chứng tích ở chùa Vặt Hồng chứng minh rằng dòng chảy văn hóa tâm linh này cũng từng bén rễ sâu sắc trong cộng đồng Thái Tây Bắc.

Hiện nay, di tích chùa Vặt Hồng đã được xếp hạng cấp tỉnh và giao cho chính quyền địa phương quản lý và bảo vệ. Tuy nhiên, ước mong tha thiết của người dân địa phương là phục dựng lại ngôi chùa này. Việc phục dựng chùa Vặt Hồng không chỉ là tái hiện một biểu tượng tâm linh, một không gian lễ hội, một phần của danh tính lịch sử và văn hóa Bản Chùa mà còn là kiến tạo một điểm nhấn văn hóa độc đáo, làm giàu thêm tài nguyên du lịch cho vùng đất Mộc Châu.

Khăm Kẹo Tha Na Sủn Thon