Chuyện về một bức tranh sơn dầu

Một chiều cuối tháng 10/2025, Bảo tàng Đắk Lắk đã vinh dự đón tiếp gia đình cựu tù chính trị Lê Tất Đắc - người chiến sĩ cách mạng kiên trung từng bị giam giữ tại Nhà đày Buôn Ma Thuột.

Tại buổi gặp mặt, thay mặt gia đình, ông Lê Thanh Trung (con trai cụ Đắc) đã bày tỏ niềm xúc động được đến dâng hương, thăm viếng lại nơi đã ghi dấu những tháng ngày đấu tranh bất khuất, kiên trung của cha, ông. Gia đình cụ Lê Tất Đắc đã trao tặng Bảo tàng Đắk Lắk một món quà quý giá: bức tranh sơn dầu “Chim vượt gió” do họa sĩ, Thượng tá Nguyễn Tuấn Long, Phòng Văn hóa, Văn nghệ (Cục Tuyên huấn - Tổng cục Chính trị) sáng tác.

Bức tranh được lấy cảm hứng từ cuộc vượt ngục lịch sử ngày 19/1/1942 của 3 chiến sĩ cách mạng: Lê Tất Đắc, Nguyễn Chí Thanh và Phan Doãn Giá. Đây là sự kiện có thật, được ghi dấu như một trong những trang sử vàng của phong trào đấu tranh cách mạng tại Nhà đày Buôn Ma Thuột. Được thực dân Pháp xây dựng từ những năm 1930, Nhà đày Buôn Ma Thuột là biểu tượng cho sự tàn bạo của chế độ thực dân, đế quốc và tinh thần đấu tranh kiên cường bất khuất của những người con ưu tú của cách mạng Việt Nam. Nơi đây đã giam giữ các chiến sĩ cách mạng kiên trung như: Phan Đăng Lưu, Hồ Tùng Mậu, Võ Chí Công, Nguyễn Chí Thanh, Đoàn Khuê…

 Lê Tất Đắc, một thanh niên trí thức xứ Thanh tham gia cách mạng từ khi còn nhỏ tuổi, bị bắt và đày lên Buôn Ma Thuột. Cùng bị giam là Nguyễn Vịnh (Nguyễn Chí Thanh), người sau này trở thành Đại tướng Quân đội nhân dân Việt Nam và Phan Doãn Giá - một cán bộ trung kiên của Đảng thời kỳ đầu. Ba con người, ba số phận nhưng cùng chung một niềm tin, khát vọng độc lập, tự do.

Một kế hoạch vượt ngục đã được các đồng chí vạch ra và thống nhất hành động. 3 đồng chí: Lê Tất Đức, Nguyễn Vịnh và Phan Doãn Giá xung phong đi lấy cỏ trong rừng - công việc khá vất vả và nguy hiểm. Mỗi người chuẩn bị một ít muối, vài bao diêm và một ít thuốc phòng đau ốm. Việc khó khăn nhất là làm sao lừa được tên lính gác Đờ-riu. Sau rất nhiều bàn tính, cuối cùng các chiến sĩ đã tìm ra được kế hay đó là hằng ngày sau khi cắt cỏ xong, 3 người nằm xuống lần lượt "tẩm quất" cho nhau, sau khi tẩm quất tỏ vẻ khoan khoái dễ chịu. Tên Đờ-riu thấy thế thì lấy làm lạ và thắc mắc, các người tù liền giảng giải cho Đờ-riu nghe về lợi ích của việc "tẩm quất" sẽ hết mệt mỏi, làm máu chảy đều trong cơ thể, tăng cường sức khỏe, sảng khoái tinh thần, hết mọi bệnh tật... khiến tên lính tò mò và muốn thử. Quả là sau khi được "tẩm quất", Đờ-riu thấy trong người khoan khoái, dễ chịu. Từ đó ngày nào Đờ-riu cũng đều yêu cầu các người tù "tẩm quất".

Gia đình cụ Lê Tất Đắc trao tặng bức tranh "Chim vượt gió" cho Bảo tàng Đắk Lắk.

Vào ngày 19/1/1942, lấy lý do mùa khô ít cỏ, những người tù đề nghị bọn lính gác cho phân tán và đi xa để cắt được nhiều cỏ hơn. Khi Đờ-riu vừa nằm xuống để được "tẩm quất" thì bị 3 người tù trói tay, trói chân lại rồi chạy thoát. Cuộc vượt ngục thành công, 3 chiến sĩ băng qua rừng rậm, núi cao, vượt qua mọi gian khổ, sống sót về với Đảng, với cách mạng, một lần nữa đã chứng tỏ không có gông cùm xiềng xích nào có thể giam cầm người tù cộng sản, ngăn cản bước chân những chiến sĩ cách mạng tiếp tục trên con đường giải phóng dân tộc. Sự kiện ấy trở thành huyền thoại, được truyền lại như biểu tượng của khát vọng tự do và ý chí kiên cường.

Trong bức tranh “Chim vượt gió”, họa sĩ Nguyễn Tuấn Long không chỉ tái hiện một sự kiện lịch sử, mà còn chuyển tải tầm vóc tinh thần của những con người dám phá bỏ gông cùm. Giữa không gian bao la của núi rừng đại ngàn là hình ảnh của 3 chiến sĩ kiên quyết, mưu lược vượt lên nghịch cảnh để tìm về ánh sáng tự do. Tác phẩm nhắc nhở thế hệ hôm nay rằng: Tự do, độc lập không phải là điều hiển nhiên, mà là máu xương của bao thế hệ đã vượt qua gió bão ngục tù, bom đạn.

Với ý nghĩa đó, gia đình cựu tù Lê Tất Đắc trao tặng bức tranh cho Bảo tàng Đắk Lắk không chỉ tặng một tác phẩm nghệ thuật mà còn trao lại một phần ký ức linh thiêng của gia đình, cũng là ký ức hào hùng về những năm tháng không thể nào quên của dân tộc. Ông Lê Thanh Trung, con trai của cụ Lê Tất Đắc, xúc động gửi gắm: “Chúng tôi mong muốn bức tranh này được trưng bày giới thiệu đến công chúng những khoảnh khắc lịch sử hào hùng của các thế hệ đi trước, góp phần nâng cao ý thức của thế hệ trẻ trong việc gìn giữ, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”.

Tác phẩm “Chim vượt gió” sẽ được trưng bày tại Nhà đày Buôn Ma Thuột như một hiện vật thiêng liêng, không chỉ giúp gắn kết giữa quá khứ và hiện tại, mà còn truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ - những người sẽ tiếp tục hành trình của cha ông trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước.

Minh Khoa