Danh xưng và… xưng danh

Câu đầu tiên của các anh hề chèo cổ khi ra sân khấu: “Tôi ra đây có phải xưng danh không nhỉ?”; tiếp đó là tiếng đế: “Không xưng danh thì ai biết đằng ấy là ai”.

Trong cuộc sống cũng thế, xưng danh là việc đầu tiên trong quan hệ giao tiếp để ta biết “đằng ấy là ai”. Vấn đề là xưng danh như  thế nào, “danh” nào thì  “xưng”  ở đâu cho phù hợp, nếu không rất dễ trở  nên lố bịch.

Đại Từ điển Tiếng Việt định nghĩa “danh xưng” rất đơn giản là tên gọi, tuy nhiên lại ghi thêm: có một môn khoa học nghiên cứu về tên gọi là Danh xưng học. Như thế đủ biết vấn đề danh xưng chẳng đơn giản chút nào.

Để phân biệt tên gọi tránh sự nhầm lẫn người này với người kia và cũng có khi là để “chính danh”, thường người ta hay thêm vào  sau hoặc trước tên riêng đủ thứ học hàm, học vị, chức danh, nghệ danh... Chuyện này cũng gây ra không ít khó khăn, lúng túng cho những người làm công tác tổ chức các hội nghị. Sau lời giới thiệu hết sức nhũn nhặn: Kính thưa...kính giới thiệu...đồng chí...là một loạt danh xưng lê thê khác.

Nghe những lời như thế lắm khi cũng thấy khôi hài. Tuy vậy cũng thông cảm cho những người giới thiệu chương trình vì như vậy có khi để được “an toàn”, nhỡ không may gặp phải “đồng chí” háo danh mà lại sơ suất bỏ sót một “danh xưng” của người ta thì...trần ai lắm!

Bây giờ hình như cái chuyện háo danh, hư danh, mạo danh không còn xa lạ nữa, thậm chí  háo danh đến mụ mị, lố bịch. Trên phương tiện thông tin đại chúng hiện đang rộ lên chuyện có cán bộ ở tỉnh nọ còn ghi cả chức danh to của mình trên thiệp cưới của con. Hãy khoan nói tới động cơ, mục đích gì... mà cái cách “xưng danh” như thế chỉ có mà thành... bia miệng.

Một anh hề chèo, một mẹ mõ khi xuất hiện trên sân khấu đều xưng danh và đều có danh để xưng, chẳng thấy ai trách họ cả mà còn rất thích thú nữa. Điều đó có lẽ bởi vì họ xưng đúng danh và xưng danh đúng chỗ vậy!